මා විසින් මෙසේ අසන ලදී.
එක් සමයෙක්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පන්සියයක් පමණ වූ මහත් භික්ෂු සංඝයා සමඟ මල්ල ජනපදයන්හි චාරිකාවෙහි වඩිනා සේක්, පාවා නම් වූ මල්ලවරුන්ගේ නගරයට වැඩම කළ සේක. එහිදී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පාවා නුවර රන්කරුගේ පුත්‍ර වූ චුන්දයන්ගේ අඹවනයෙහි වැඩවසන සේක.
එසමයෙහි පාවා නුවරවැසි මල්ලවරුන්ගේ ‘උබ්භතක’ නම් අළුත් සන්ථාගාරයක් ඉදිකොට නොබෝ කල් වෙයි. එය ශ්‍රමණයෙකු විසින් හෝ බ්‍රාහ්මණයෙකු විසින් හෝ වෙනත් මිනිසෙකු විසින් හෝ තවම පරිභෝග නොකරන ලද්දේ ය. පාවා නුවරවැසි මල්ලවරු මෙකරුණ ඇසුවාහු ය. එනම්; ‘භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වනාහී පන්සියයක් පමණ මහත් භික්ෂු සංඝයා සමඟ මල්ල ජනපදයන්හි චාරිකාවෙහි වඩින අතරෙහි පාවා නුවරට වැඩම කොට පාවා නුවර රන්කරු පුත්‍ර වූ චුන්දයන්ගේ අඹවනයෙහි වැඩවසන සේක් ලු’ යි.
ඉක්බිති පාවා නුවරවැසි මල්ලවරු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනක වැඩසිටි සේක් ද, එතනට පැමිණියාහු ය. පැමිණ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට සකසා වන්දනා කොට එකත්පස් ව හුන්නාහු ය. එකත්පස් ව හුන් පාවා නුවරවැසි මල්ලවරු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය පැවසූහ.
“ස්වාමීනී, මෙහි පාවා නුවරවැසි මල්ලවරුන්ගේ ‘උබ්භතක’ නම් අළුත් සන්ථාගාරයක් ඉදිකොට නොබෝ කල් වෙයි. එය ශ්‍රමණයෙකු විසින් හෝ බ්‍රාහ්මණයෙකු විසින් හෝ වෙනත් මිනිසෙකු විසින් හෝ තවම පරිභෝග නොකරන ලද්දේ ය. ස්වාමීනී, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ එය පළමුවෙන් පරිභෝග කරන සේක්වා! භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් පළමුව පරිභෝග කරන ලදු ව පසු ව පාවා නුවරවැසි මල්ලවරු එය පරිභෝග කරන්නාහ. එය ඒ පාවා නුවරවැසි මල්ලවරුන්ට බොහෝ කලක් හිත සුව පිණිස පවතින්නේ ය.”
භාග්‍යවතුන් වහන්සේ නිහඬ ව වැඩසිටීමෙන් ඒ ඇරයුම පිළිගත් සේක. ඉක්බිති පාවා නුවරවැසි මල්ලවරු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ ඇරයුම පිළිගත් බව දැන හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට සකසා වන්දනා කොට, පැදකුණු කොට, සන්ථාගාරය යම් තැනක ද, එතැනට ගියාහු ය. ගොස් සන්ථාගාරයෙහි සියළු ඇතිරිලි අතුරා, අසුන් පණවා, පා සේදීම පිණිස මහත් දිය සැළියක් තබා, තෙල් පහනක් දල්වා ඔසොවා, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනක වැඩසිටි සේක් ද, එතැනට එළැඹියාහු ය. එළඹ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට සකසා වන්දනා කොට එකත්පස් ව සිටගත්තාහු ය.
එකත්පස් ව සිටගත් ඒ පාවා නුවරවැසි මල්ලවරු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය පැවසූහ.
“ස්වාමීනී, සන්ථාගාරය සියළු ඇතිරිල්ලෙන් අතුරන ලද්දේ ය. අසුන් පණවන ලද්දේ ය. පා සේදීම පිණිස මහත් දිය සැළියක් තබන ලද්දේ ය. තෙල් පහණක් දල්වා ඔසොවන ලද්දේ ය. ස්වාමීනී, දැන් යමකට කාලය වෙයි නම් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ එය දන්නා සේක.”
ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සිවුරු හැඳ පොරොවා ගෙන, පාත්‍රය හා සිවුර ගෙන භික්ෂු සංඝයා සමඟ සන්ථාගාරය යම් තැනක ද, එහි වැඩි සේක. වැඩම කොට, පා සෝදා, තානායම් නිවසට පිවිස, එහි මැද මහ කණුවට පිටුපා, පෙරදිගට මුහුණලා වැඩහුන් සේක. භික්ෂු සංඝයා වහන්සේ ත් පා සෝදා, සන්ථාගාරයට පිවිස, බටහිර පෙදෙසෙහි වූ බිත්තියට පිටුපා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ව ම පෙරටු කොට පෙරදිගට මුහුණලා වැඩහුන්නාහු ය. පාවා නුවරවැසි මල්ලවරුත් පා සෝදා, තානායම් නිවසට පිවිස, පෙරදිග පෙදෙසෙහි වූ බිත්තියට පිටුපා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ව ම පෙරටු කොට බටහිර දෙසට මුහුණ ලා හිඳගත්තාහු ය.
එකල්හී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පාවා නුවරවැසි මල්ලවරුන්ට රැය බොහෝ වේලා ගෙවෙන තුරු ධර්ම කථාවෙන් කරුණු දක්වා, සමාදන් කරවා, උනන්දු කරවා, සතුටු කරවා, “වාසෙට්ඨයෙනි, බොහෝ රෑ බෝ වූයේ ය. දැන් යමකට කල් නම් ඔබ එය දැනගනිව්” යි නික්මයෑමට උනන්දු කළ සේක. “එසේ ය, ස්වාමීනී” යි පාවා නුවරවැසි මල්ලවරු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට පිළිවදන් දී හුනස්නෙන් නැගිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේට සකසා වන්දනා කොට, පැදකුණු කොට පිටත් ව ගියාහු ය.
එකල්හී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පාවා නුවරවැසි මල්ලවරු පිටත් ව ගිය නොබෝ වේලාවකින් ඉතා සංසුන් ව, නිශ්ශබ්ද ව සිටින භික්ෂු සංඝයා දෙස බලා ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ ඇමතූ සේක.
“සාරිපුත්තයෙනි, භික්ෂු සංඝයා ථීනමිද්ධයෙන් තොර ව සිටියි. සාරිපුත්තයෙනි, භික්ෂූන්ට පවසනු පිණිස ඔබට ධර්ම කථාවක් වැටහේවා! මාගේ පිට ගිලන් ය. එහෙයින් මම මඳක් විවේක ගන්නෙමි.”
“එසේ ය ස්වාමීනී” යි ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේට පිළිවදන් දුන්හ.
ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දෙපොට සිවුර සිව් ගුණ කොට පණවා නැගී සිටින හැඟීම මෙනෙහි කොට දකුණු පාදය මත වම් පාදය මඳක් මෑත් කොට තබා, සිහියෙන් හා නුවණින් යුතුව, දකුණු ඇලයෙන් සිංහසෙය්‍යාවෙන් සැතපුණු සේක.
එසමයෙහි වනාහී නිගණ්ඨනාතපුත්‍ර තෙමේ (රජගහ නුවරට නුදුරු වූ) පාවා නම් නුවර දී කලුරිය කොට නොබෝ කල් ඇත්තේ වෙයි. ඔහුගේ කලුරිය කිරීමෙන් පසු නිගණ්ඨයෝ දෙකොටසකට බෙදී රණ්ඩු ඇති කරගනිමින්, කෝලාහල ඇතිකරගනිමින්, වාද විවාදයන්ට පැමිණෙමින්, එකිනෙකාට වචන නැමැති අවියෙන් විදගනිමින් වාසය කරති. ‘තෝ මේ ධර්ම විනය නොදන්නෙහි ය. මම් මේ ධර්ම විනය දනිමි. කිම? තෝ මේ ධර්ම විනය දන්නෙහි ද? තෝ මිථ්‍යාවට පිළිපන්නෙහි ය. මම් යහපතට පිළිපන්නෙමි. මා කියන කරුණු හේතු යුක්ත ය. තගේ කරුණු හේතු රහිත ය. කලින් කිව යුත්ත පසු ව කීවෙහි ය. පසු ව කිව යුත්ත කලින් කීවෙහි ය. තා විසින් බොහෝ කල් පුරුදු කළ දෑ මේ වාදය නිසා කණපිට පෙරලුණේ ය. මා විසින් තට වාදයක් නංවන ලද්දේ ය. මා විසින් තෝ ගරහන ලද්දෙහි ය. වාදයෙන් බේරෙන්නට උපාය සොයමින් පල. ඉදින් පුළුවන් නම් වාදය ලිහා ගනුව’ යනුවෙනි.
නිගණ්ඨනාතපුත්තගේ ගෝලයන් අතර හිංසා කරගැනීමක් ම මේ නිසා පවතියි. නිගණ්ඨනාතපුත්තගේ යම් ඒ සුදුවත් හඳින ගිහි සව්වෝ වෙත් ද, ඔවුහු ද නිගණ්ඨනාතපුත්තගේ ගෝලයන් කෙරෙහි කලකිරුණු ස්වභාව ඇති ව, නොබැඳුණු ස්වභාව ඇති ව, පුද සත්කාරයන්හි පසුබට වන ස්වභාව ඇති වූවාහු ය. වැරදි ලෙස කියන ලද, වැරදි ලෙස දන්වන ලද, කෙලෙස් නැසීම පිණිස හේතු නොවන, කෙලෙස් සංසිඳීම පිණිස හේතු නොවන, සම්මා සම්බුදු නොවන්නෙකු විසින් පවසන ලද ධර්ම විනයක, බිඳීගිය ස්ථූපය ඇති ව, පිළිසරණ රහිත වූවන් හට සිදුවන්නේ යම් අයුරකින් ද, එසේ ම වූයේ ය.
ඉක්බිති ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ භික්ෂූන් ඇමතූ සේක.
“ඇවැත්නි, නිගණ්ඨනාතපුත්‍ර තෙමේ (රජගහ නුවරට නුදුරු වූ) පාවා නම් නුවර දී කලුරිය කොට නොබෝ කල් ඇත්තේ වෙයි. ඔහුගේ කලුරිය කිරීමෙන් පසු නිගණ්ඨයෝ දෙකොටසකට බෙදී රණ්ඩු ඇති කරගනිමින්, ….(පෙ)…. ඇවැත්නි, වැරදි ලෙස කියන ලද, වැරදි ලෙස දන්වන ලද, කෙලෙස් නැසීම පිණිස හේතු නොවන, කෙලෙස් සංසිඳීම පිණිස හේතු නොවන, සම්මා සම්බුදු නොවන්නෙකු විසින් පවසන ලද ධර්ම විනයක, බිඳීගිය ස්ථූපය ඇති, පිළිසරණ රහිත වූවන් හට මෙය මෙසේ ම සිදුවෙයි.
ඇවැත්නි, මේ ධර්මය වනාහී අපගේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මනාකොට දෙසන ලද්දේ ය. මැනැවින් දන්වන ලද්දේ ය. සසර දුකින් නිදහස් වීම පිණිස පවතියි. කෙලෙස් සංසිඳීම පිණිස පවතියි. සම්මා සම්බුදුවරයෙකු විසින් පවසන ලද්දකි. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, අපගේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මනාකොට දෙසන ලද, මැනැවින් දන්වන ලද, සසර දුකින් නිදහස් වීම පිණිස පවතින, කෙලෙස් සංසිඳීම පිණිස පවතින, සම්මා සම්බුදුන් විසින් පවසන ලද යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු, වාද විවාද නොකළ යුතු, එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ කවර ධර්මයක් ද?
ඇවැත්නි, සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද එක් ධර්මයක් ඇත්තේ ය. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු ය. වාද විවාද නොකළ යුතු ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය. ඒ කවර එක් ධර්මයක්ද?
එනම්; ‘සියළු සත්වයෝ ආහාරයෙන් සිටින්නෝ ය. සියළු සත්වයෝ හේතුප්‍රත්‍ය ධර්මතාවෙන් සිටින්නෝ ය’ යන එක ම ධර්මය යි.
ඇවැත්නි, මෙය වනාහී සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද එක් ධර්මය යි. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද දෙක බැගින් වූ ධර්මයෝ ඇත්තාහ. යම් පරිදි ඒ සසුන් බඹසර බෙහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු ය. වාද විවාද නොකළ යුතු ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඒ දෙක බැගින් වූ ධර්මයෝ කවරහු ද?
එනම්; නාමය ත් – රූපය ත් යන ධර්ම දෙක ය.
අවිද්‍යාව ත් – භව තෘෂ්ණාව ත් යන ධර්ම දෙක ය.
භව දෘෂ්ටිය ත් – විභව දෘෂ්ටිය ත් යන ධර්ම දෙක ය.
පවට ලැජ්ජා නැති බව ත් – පවට භය නැති බව ත් යන ධර්ම දෙක ය.
පවට ලැජ්ජාව ත් – පවට භය ත් යන ධර්ම දෙක ය.
අකීකරුකම ත් – පවිටු මිතුරන් ඇති බව ත් යන ධර්ම දෙක ය.
කීකරුකම ත් – කලණ මිතුරන් ඇති බව ත් යන ධර්ම දෙක ය.
ඇවැත් දැනගැනීමේ දක්ෂකම ත් – ඇවැතින් නැගී සිටීමේ දක්ෂකම ත් යන ධර්ම දෙක ය.
සමාපත්තියට සමවැදීමේ දක්ෂකම ත් – සමාපත්තියෙන් නැගී සිටීමේ දක්ෂකම ත් යන ධර්ම දෙක ය.
ධාතු ස්වභාවය දැනගැනීමේ දක්ෂකමත් – එය මෙනෙහි කිරීමේ දක්ෂකම ත් යන ධර්ම දෙක ය.
ආයතන දැනගැනීමේ දක්ෂකම ත් – පටිච්ච සමුප්පාදය දැනගැනීමේ දක්ෂකම ත් යන ධර්ම දෙක ය.
සිදුවිය හැකි දේ දැනගැනීමේ දක්ෂකම ත් – සිදුවිය නොහැකි දේ දැනගැනීමේ දක්ෂකමත් යන ධර්ම දෙක ය.
අවංකබව ත් – ලැජ්ජාව ත් යන ධර්ම දෙක ය.
ඉවසීම ත් – කීකරුකම ත් යන ධර්ම දෙක ය.
මොලොක් වචන ඇතිබව ත් – පිළිසඳර කථාවත් යන ධර්ම දෙක ය.
අහිංසාව ත් – මෛත්‍රිය ත් යන ධර්ම දෙක ය.
සිහිමුලාව ත් – අඥානකම ත් යන ධර්ම දෙක ය.
සිහිය ත් – නුවණින් යුක්ත බව ත් යන ධර්ම දෙක ය.
ඉඳුරන්හි නොවැසූ දොරටු ඇති බව ත් – ආහාරයෙහි අරුත නොදන්නා බව ත් යන ධර්ම දෙක ය.
ඉඳුරන් හි වැසූ දොරටු ඇති බව ත් – ආහාරයෙහි අරුත දන්නා බවත් යන ධර්ම දෙක ය.
නුවණින් සලකා බැලීමේ බලය ත් – භාවනාවේ බලය ත් යන ධර්ම දෙක ය.
සති බලය ත් – සමාධි බලයත් යන ධර්ම දෙක ය.
සමථය ත් – විදර්ශනාව ත් යන ධර්ම දෙක ය.
සමථයට අදාළ අරමුණ ත් – වීර්යයට අදාළ අරමුණ ත් යන ධර්ම දෙක ය.
වීර්යය ත් – සිතෙහි එකඟ බව ත් යන ධර්ම දෙක ය.
සීල විපත්තිය ත් – දෘෂ්ටි විපත්තිය ත් යන ධර්ම දෙක ය.
සීල සම්පත්තිය ත් – දෘෂ්ටි සම්පත්තිය ත් යන ධර්ම දෙක ය.
සීල විශුද්ධිය ත් – දෘෂ්ටි විශුද්ධිය ත් යන ධර්ම දෙක ය.
දෘෂ්ටි විශුද්ධිය වනාහී යම් දෘෂ්ටියකින් යුක්ත වූ කෙනෙකුට එයින් සංවේගයට පත් ව ප්‍රධන් වීර්යය ත් කිරීම ත් – සංවේගයට පත්වන කරුණු පිළිබඳ ව සංවේග වූවෙකු විසින් නුවණ යොදා කරනු ලබන ප්‍රධන් වීර්යය ත් යන ධර්ම දෙක ය.
කුසල් දහම්හි සෑහීමකට පත් නොවන බව ත් – ප්‍රධන් වීර්යයෙහි නොපසුබස්නා බව ත් යන ධර්ම දෙක ය.
විද්‍යාව ත් – විමුක්තිය ත් යන ධර්ම දෙක ය.
කෙලෙස් ක්ෂය වී ගිය බව දන්නා නුවණ ත් – නැවත ක්ෂය වූ කෙලෙස් නොහටගන්නා බව දන්නා නුවණ ත් යන ධර්ම දෙක ය.
ඇවැත්නි, මේ වනාහී සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද දෙක බැගින් වූ ධර්මයෝ ය. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද තුන බැගින් වූ ධර්මයෝ ඇත්තාහ. එහිලා යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු ය. වාද විවාද නොකළ යුතු ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
තුන බැගින් වූ ධර්මයෝ කවරහු ද?
එනම්; අකුසල මුල් තුනකි. ලෝභය අකුසල්වලට මුල්වෙයි. ද්වේෂය අකුසල්වලට මුල්වෙයි. මෝහය අකුසල්වලට මුල්වෙයි.
කුසල මුල් තුනකි. අලෝභය කුසල්වලට මුල්වෙයි. අද්වේෂය කුසල්වලට මුල්වෙයි. අමෝහය කුසල්වලට මුල්වෙයි.
දුසිරිත් තුනකි. කයෙන් වැරදි ලෙස හැසිරීම ය. වචනයෙන් වැරදි ලෙස හැසිරීම ය. මනසින් වැරදි ලෙස හැසිරීම ය.
සුසිරිත් තුනකි. කයෙන් නිවැරදි ලෙස හැසිරීම ය. වචනයෙන් නිවැරදි ලෙස හැසිරීම ය. මනසින් නිවැරදි ලෙස හැසිරීම ය.
අකුසල විතර්ක තුනකි. කාමයන් ගැන නැවත නැවත කල්පනා කිරීම ය. ව්‍යාපාදය ගැන නැවත නැවත කල්පනා කිරීම ය. හිංසා කිරීම ගැන නැවත නැවත කල්පනා කිරීම ය.
කුසල විතර්ක තුනකි. කාමයෙන් වෙන්වීම ගැන නැවත නැවත කල්පනා කිරීම ය. මෛත්‍රිය ගැන නැවත නැවත කල්පනා කිරීම ය. හිංසා නොකිරීම ගැන නැවත නැවත කල්පනා කිරීම ය.
අකුසල සංකල්ප තුනකි. කාමයන් ගැන කල්පනා කිරීම ය. ව්‍යාපාදය ගැන කල්පනා කිරීම ය. හිංසා කිරීම ගැන කල්පනා කිරීම ය.
කුසල සංකල්ප තුනකි. කාමයෙන් වෙන්වීම ගැන කල්පනා කිරීම ය. මෛත්‍රිය ගැන කල්පනා කිරීම ය. හිංසා නොකිරීම ගැන කල්පනා කිරීම ය.
අකුසල සංඥා තුනකි. කාම සංඥා ය. ව්‍යාපාද සංඥා ය. විහිංසා සංඥාය.
කුසල සංඥා තුනකි. නෙක්ඛම්ම සංඥා ය. අව්‍යාපාද සංඥා ය. අවිහිංසා සංඥා ය.
අකුසල ධාතු තුනකි. කාම ධාතුව ය. ව්‍යාපාද ධාතුව ය. විහිංසා ධාතුවය.
කුසල ධාතු තුනකි. නෙක්ඛම්ම ධාතුව ය. අව්‍යාපාද ධාතුව ය. අවිහිංසා ධාතුව ය.
තවත් ධාතු තුනකි. කාම ධාතුව ය. රූප ධාතුව ය. අරූප ධාතුව ය.
තවත් ධාතු තුනකි. රූප ධාතුව ය. අරූප ධාතුව ය. නිරෝධ ධාතුව ය.
තවත් ධාතු තුනකි. හීන ධාතුව ය. මධ්‍යම ධාතුව ය. ප්‍රණීත ධාතුව ය.
තණ්හා තුනකි. කාම තණ්හාව ය. භව තණ්හාව ය, විභව තණ්හාව ය.
තවත් තණ්හා තුනකි. කාම තණ්හාව ය. රූප තණ්හාව ය, අරූප තණ්හාවය.
තවත් තණ්හා තුනකි. රූප තණ්හාව ය. අරූප තණ්හාව ය, නිරෝධ තණ්හාව ය.
සංයෝජන තුනකි. සක්කාය දිට්ඨිය ය. විචිකිච්ඡාව ය. සීලබ්බත පරාමාසය.
ආශ්‍රව තුනකි. කාම ආශ්‍රව ය. භව ආශ්‍රව ය. අවිද්‍යා ආශ්‍රව ය.
භව තුනකි. කාම භවය ය. රූප භවය ය. අරූප භවය ය.
සෙවීම් තුනකි. කාමයන් සෙවීම ය. භවයන් සෙවීම ය. බඹසර සෙවීමය.
මාන්න තුනකි. ‘අන්‍යයන්ට වඩා මම උසස් වෙමි’ යි මාන්නයකි. ‘අන්‍යයන් හා මම සමාන වෙමි’ යි මාන්නයකි. ‘අන්‍යයන්ට වඩා මම හීන වෙමි’ යි මාන්නයකි.
කාල තුනකි. අතීත කාලය ය. අනාගත කාලය ය. වර්තමාන කාලය ය.
අන්ත තුනකි. සක්කාය එක් අන්තයකි. සක්කාය හටගැනීම තව අන්තයකි. සක්කාය නිරෝධය තව අන්තයකි.
විඳීම් තුනකි. සැප විඳීම ය. දුක් විඳීම ය. දුක් සැප රහිත විඳීම ය.
දුක්ඛිතභාව තුනකි. දුක දුක්ඛිතභාවයකි. සංස්කාර දුක්ඛිතභාවයකි. වෙනස්වීම දුක්ඛිතභාවයකි.
රැස්වෙන දේවල් තුනකි. මිථ්‍යා දෙයින් ද රැස්වෙයි. යහපත් දෙයින් ද රැස්වෙයි. ඒ දෙකෙන් තොරව ද රැස්වෙයි.
සැක තුනකි. අතීත කාලය අරභයා හෝ සැක කරයි. විචිකිච්ඡා කරයි. නොබැසගනියි. නොපහදියි. අනාගත කාලය අරභයා හෝ සැක කරයි. විචිකිච්ඡා කරයි. නොබැසගනියි. නොපහදියි. වර්තමාන කාලය අරභයා හෝ සැක කරයි. විචිකිච්ඡා කරයි. නොබැසගනියි. නොපහදියි.
තථාගතයන් වහන්සේගේ නොරැක්ක යුතු කරුණු තුනකි. ඇවැත්නි, තථාගතයන් වහන්සේ පිරිසිදු කායික හැසිරීමෙන් යුතු සේක. තථාගතයන් වහන්සේ ‘මාගේ මේ කායික හැසිරීම වෙනත් අයෙක් නොදනීවා’ යි යමක් රකිත් නම්, එබඳු වූ කාය දුෂ්චරිතයක් තථාගතයන් වහන්සේට නැත්තේ ය. ඇවැත්නි, තථාගතයන් වහන්සේ පිරිසිදු වාචසික හැසිරීමෙන් යුතු සේක. තථාගතයන් වහන්සේ ‘මාගේ මේ වාචසික හැසිරීම වෙනත් අයෙක් නොදනීවා’ යි යමක් රකිත් නම්, එබඳු වූ වාක් දුෂ්චරියතයක් තථාගතයන් වහන්සේට නැත්තේ ය. ඇවැත්නි, තථාගතයන් වහන්සේ පිරිසිදු මානසික හැසිරීමෙන් යුතු සේක. තථාගතයන් වහන්සේ ‘මාගේ මේ මානසික හැසිරීම වෙනත් අයෙක් නොදනීවා’ යි යමක් රකිත් නම්, එබඳු වූ මනෝ දුෂ්චරිතයක් තථාගතයන් වහන්සේට නැත්තේ ය.
කෙලෙස් තුනකි. රාගය ක්ලේශයකි. ද්වේෂය ක්ලේශයකි. මෝහය ක්ලේශයකි.
ගිනි තුනකි. රාගය ගින්නකි. ද්වේෂය ගින්නකි. මෝහය ගින්නකි.
තවත් ගිනි තුනකි. ආහුනෙය්‍ය නම් මව්පියන් පිදිය යුතු ගින්නකි. අඹුදරුවන් හා දැසිදස්සන් යනු පිදිය යුතු ගින්නකි. දක්ඛිණෙය්‍ය නම් භික්ෂු සංඝයා නම් පිදිය යුතු ගින්නකි.
රූපයන් ගණන් ගැනීම තුන් අයුරු ය. නිදර්ශන සහිත ඕලාරික රූපය ය. නිදර්ශන රහිත ඕලාරික රූපය ය. නිදර්ශන රහිත ඕලාරික නොවන රූපයය.
සංස්කාර තුනකි. පුණ්‍යාභිසංස්කාර ය. අපුණ්‍යාභිසංස්කාර ය. ආනෙඤ්ජාභිසංස්කාර ය.
පුද්ගලයෝ තිදෙනෙකි. නිවන් මග පිළිපන් පුද්ගලයා ය. රහත් පුද්ගලයා ය. නිවන් මග නොපිළිපන්, රහත් නොවූ පුද්ගලයා ය.
ස්ථවිරවරු තිදෙනෙකි. ඉපදී වයසට ගිය හෙවත් ජාති ස්ථවිර ය. ගුණධර්මයන් ගෙන් දියුණු වූ පැවිද්දා හෙවත් ධම්ම ස්ථවිර ය. සම්මුතියෙන් පැවිදි ව වයසට ගිය හෙවත් සම්මුති ස්ථවිර ය.
පින් කිරීමට හේතුවන කරුණු තුනකි. දානයෙන් උපදවාගන්නා දෙය පින් කිරීමට කරුණකි. සීලයෙන් උපදවාගන්නා දෙය පින් කිරීමට කරුණකි. භාවනාවෙන් උපදවාගන්නා දෙය පින් කිරීමට කරුණකි.
චෝදනා කිරීමට කරුණු තුනකි. දක්නා ලද දෙයක් මුල් කොට ය. ඇසූ දෙයක් මුල් කොට ය. සැක කළ දෙයක් මුල් කොට ය.
කාම උපප්‍රාප්ති තුනකි. ඇවැත්නි, තමා වෙත පැමිණි කාමයන් ඇති සත්වයෝ සිටිති. ඔවුහු ඒ තමා වටා ඇති කාමයන් කෙරෙහි තමාගේ වසඟය පවත්වා සිටිති. මිනිස්සු යම් සේ ද, ඇතැම් දෙවියෝ යම් සේ ද, ඇතැම් විනිපාතිකයෝ යම් සේ ද, එසේ ය. මෙය පළමුවෙනි කාම උපප්‍රාප්තිය යි. ඇවැත්නි, තමා උදෙසා පින් බලයෙන් මවාගත් කාමයන් ඇති සත්වයෝ සිටිති. ඔවුහු තමන්ට රිසි සේ කාම සම්පත් මව මවා ඒ කාමයන් කෙරෙහි තමාගේ වසඟය පවත්වා සිටිති. නිම්මාණරතී දෙවියෝ යම් සේ ද එසේ ය. මෙය දෙවෙනි කාම උපප්‍රාප්තිය යි. ඇවැත්නි, අනුන් විසින් තමා උදෙසා පින් බලයෙන් මවන ලද කාමයන් ඇති සත්වයෝ සිටිති. ඔවුහු අනුන් විසින් මවන ලද ඒ කාමයන් කෙරෙහි තමාගේ වසඟය පවත්වා සිටිති. පරනිම්මිත වසවත්තී දෙවියෝ යම් සේ ද එසේ ය. මෙය තුන්වෙනි කාම උපප්‍රාප්තිය යි.
සැප උපප්‍රාප්ති තුනකි. ඇවැත්නි, සැප උපදවා උපදවා වසත් නම්, එබඳු සත්වයෝ සිටිති. බ්‍රහ්මකායික දෙවියෝ යම් සේ ද, එසේ ය. මෙය පළමු වෙනි සැප උපප්‍රාප්තිය යි. ඇවැත්නි, සැපයෙන් තෙමී ගොස්, හැම ලෙසින් තෙමී ගොස් පිරිපුන් ව තම ජීවිතය පුරා පැතිරී ගිය සැප ඇති සත්වයෝ සිටිති. ඔවුහු ඇතැම් කලෙක ‘අහෝ! සැපයකි. අහෝ! සැපයකි’ යි උදන් අනති. ආභස්සර බඹලොව දෙවියෝ යම් සේ ද, එසේ ය. මෙය දෙවෙනි සැප උපප්‍රාප්තිය යි. ඇවැත්නි, සැපයෙන් තෙමී ගොස්, හැම ලෙසින් තෙමී ගොස් පිරිපුන් ව තම ජීවිතය පුරා පැතිරී ගිය සැප ඇති සත්වයෝ සිටිති. ඔවුහු තිබෙන්නා වූ ම සතුටින් සතුටු ව සැප විඳිති. සුභකිණ්හ දෙවියෝ යම් සේ ද, එසේ ය. මෙය තුන්වෙනි සැප උපප්‍රාප්තිය යි.
ප්‍රඥා තුනකි. නිවන් මග ගමන් කරන පුද්ගලයාගේ ප්‍රඥාව ය. නිවන් මග සම්පූර්ණ කළ රහතුන්ගේ ප්‍රඥාව ය. නිවන් මග ගමන් නොකරන, රහත් නොවූ පුද්ගලයාගේ ප්‍රඥාව ය.
තවත් ප්‍රඥා තුනකි. සිතීමේ හැකියාවෙන් උපදවා ගන්නා ප්‍රඥාව නම් වූ චින්තාමය ප්‍රඥාව ය. ඇසීම තුළින් උපදවා ගන්නා ප්‍රඥාව නම් වූ සුතමය ප්‍රඥාව ය. භාවනා වශයෙන් උපදවා ගන්නා ප්‍රඥාව නම් වූ භාවනාමය ප්‍රඥාවය.
ආයුධ තුනකි. ඇසීම තුළින් ලබාගන්නා ලද ශ්‍රැත ආයුධය ය. විවේකයෙන් ලබාගන්නා ලද පවිවේක ආයුධය ය. ප්‍රඥාවෙන් ලබාගන්නා ප්‍රඥා ආයුධය ය.
ඉන්ද්‍රියයන් තුනකි. ‘අවබෝධ නොකළ මාර්ගඵලාවබෝධයන් අවබෝධ කරගන්නෙමි’ යි සෝවාන් මාර්ගයට පත් කෙනා තුළ හටගන්නා අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්‍රිය ය. සෝවාන් ඵලයේ සිට අරහත් මාර්ගය දක්වා ඇතිවන අවබෝධය දැනගන්නා අඤ්ඤින්ද්‍රිය ය. අරහත්ඵලයට පත් වූ බව දැනගන්නා අඤ්ඤතාවීන්ද්‍රිය ය.
ඇස් තුනකි. මස් ඇස ය. දිවැස ය. ප්‍රඥා ඇස ය.
හික්මීම් තුනකි. අධිශීලයෙහි හික්මීම ය. අධිචිත්තයෙහි හික්මීම ය. අධිප්‍රඥාවෙහි හික්මීම ය.
භාවනා තුනකි. කාය භාවනා ය. චිත්ත භාවනා ය. ප්‍රඥා භාවනා ය.
අනුත්තරිය තුනකි. දස්සනානුත්තරිය ය. පටිපදා අනුත්තරිය ය. විමුක්ත අනුත්තරිය ය.
සමාධි තුනකි. විතර්ක සහිත විචාර සහිත සමාධිය ය. විතර්ක රහිත විචාරමාත්‍ර සමාධිය ය. විතර්ක රහිත විචාර රහිත සමාධිය ය.
තවත් සමාධි තුනකි. ශුන්‍යතා සමාධිය ය. අනිමිත්ත සමාධිය ය. අප්පණිහිත සමාධිය ය.
පිරිසිදුවීම් තුනකි. දුසිරිතෙන් වැළකී කයින් කරන සුසිරිත් ය. දුසිරිතෙන් වැළකී වචනයෙන් කරන සුසිරිත් ය. දුසිරිතෙන් වැළකී මනසින් කරන සුසිරිත්ය.
මුනි බවට පත්කරන කරුණු තුනකි. කයෙන් සුචරිතය වැඩීම ය. වචනයෙන් සුචරිතය වැඩීම ය. මනසින් සුචරිතය වැඩීම ය.
කුසලතා තුනකි. දියුණු වීම ගැන දන්නා නුවණ ය. පිරිහීම ගැන දන්නා නුවණ ය. උපාය ගැන දන්නා නුවණ ය.
මත්වීම් තුනකි. නීරෝග බව ගැන උඩඟු වීම මත්වීමකි. තරුණ බව ගැන උඩඟු වීම මත්වීමකි. නොමැරී සිටීම ගැන උඩඟු වීම මත්වීමකි.
අධිපති බව පෙරටුකොට ගැනීම් තුනකි. තමාගේ ආත්ම ගෞරවය පෙරටු කොටගෙන පවින් වැළකීම අත්තාධිපතෙය්‍ය වෙයි. ලෝකයාගෙන් ලැබෙන අපවාදයන්ට ලැජ්ජාවෙන් පවින් වැළකීම ලෝකාධිපතෙය්‍ය වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ධර්මය සිහි කරමින් පවින් වැළකීම ධම්මාධිපතෙය්‍ය වෙයි.
කථාවන්ට කරුණු තුනකි. අතීත කාලයෙහි මෙසේ වූයේ ය කියා අතීත කාලය අරභයා හෝ කථාවක් කථා කරයි. අනාගත කාලයෙහි මෙසේ වන්නේ ය කියා අනාගත කාලය අරභයා හෝ කථාවක් කථා කරයි. වර්තමාන කාලයෙහි මෙසේ වෙයි කියා වර්තමාන කාලය අරභයා හෝ කථාවක් කථා කරයි.
විද්‍යා තුනකි. පෙර භවයන්හි ජීවිතය ගත කළ අයුරු දන්නා නුවණ වූ පුබ්බේනිවාසානුස්සති ඥානය විද්‍යාවකි. සත්වයන්ගේ චුතිය උපත දන්නා නුවණ වූ චුතූපපාත ඥානය විද්‍යාවකි. ආශ්‍රවයන් ක්ෂය වූ බව දන්නා නුවණ වූ ආසවක්ඛය ඥානය විද්‍යාවකි.
විහරණ තුනකි. ධ්‍යාන ලබා සැප විඳීම නම් වූ දිව්‍ය විහරණය ය. සතර බ්‍රහ්ම විහරණ තුළින් සමාධිය උපදවා ගැනීම නම් වූ බ්‍රහ්ම විහාරය ය. මාර්ගඵලයන්ගෙන් සැප විඳීම නම් වූ ආර්ය විහාරය ය.
ප්‍රාතිහාර්යය තුනකි. අහසට පැන නැඟීම් ආදී ඉර්ධි ප්‍රාතිහාර්ය ය. චිත්ත ස්වභාවය ඉස්මතු කොට කථා කිරීම නම් වූ ආදේශනා ප්‍රාතිහාර්ය ය. ධර්මය ම කථා කිරීම නම් වූ අනුශාසනී ප්‍රාතිහාර්ය ය.
ඇවැත්නි, මේ වනාහී සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද තුන බැගින් වූ ධර්මයෝ ය. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද සතර බැගින් වූ ධර්මයෝ ඇත්තාහ. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු ය. වාද විවාද නොකළ යුතු ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය. සතර බැගින් වූ ධර්මයෝ කවරහු ද?
එනම්; සතිපට්ඨාන සතරකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව කෙලෙස් තවන වීර්යයෙන් යුතු ව, නුවණින් යුතු ව, සිහියෙන් යුතු ව, ලෝකයෙහි ඇලීම් ගැටීම් දුරුකොට කය පිළිබඳ ව කායානුපස්සනාවෙන් වාසය කරයි. ….(පෙ)…. වේදනාවන්හි වේදනානුපස්සනාවෙන් වාසය කරයි. ….(පෙ)…. සිත පිළිබඳ ව චිත්තානුපස්සනාවෙන් වාසය කරයි. කෙලෙස් තවන වීර්යයෙන් යුතු ව, නුවණින් යුතු ව, සිහියෙන් යුතු ව, ලෝකයෙහි ඇලීම් ගැටීම් දුරුකොට ධර්මයන් පිළිබඳ ව ධම්මානුපස්සනාවෙන් වාසය කරයි.
සම්‍යක්ප්‍රධාන සතරකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව නූපන් පාපී අකුසල් දහම් නූපදවීම පිණිස කැමැත්ත උපදවයි. උත්සාහ කරයි. වීරිය අරඹයි. සිත දැඩි කොට ගනියි. ප්‍රධන් වීර්යය කරයි. උපන් පාපී අකුසල් දහම් ප්‍රහාණය පිණිස කැමැත්ත උපදවයි. උත්සාහ කරයි. වීරිය අරඹයි. සිත දැඩි කොට ගනියි. ප්‍රධන් වීර්යය කරයි. නූපන් කුසල් දහම් ඉපදවීම පිණිස කැමැත්ත උපදවයි. උත්සාහ කරයි. වීරිය අරඹයි. සිත දැඩි කොට ගනියි. ප්‍රධන් වීර්යය කරයි. උපන් කුසල් දහම් පවතිනු පිණිස, නැති නොවීම පිණිස, වැඩිදියුණු වීම පිණිස, බොහෝ දියුණුවීම පිණිස, භාවනාවෙන් පිරිපුන් වීම පිණිස කැමැත්ත උපදවයි. උත්සාහ කරයි. වීරිය අරඹයි. සිත දැඩි කොට ගනියි. ප්‍රධන් වීර්යය කරයි.
ඉර්ධිපාද සතරකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව බලවත් කැමැත්ත මුල්කොට උපදවාගත් සමාධියෙන් යුතු ප්‍රධන් වීර්යයෙන් යුතු සංස්කාරයන්ගෙන් යුතුව ඉර්ධිපාදය වඩයි. බලවත් අධිෂ්ඨානය මුල්කොට උපදවාගත් සමාධියෙන් යුතු ප්‍රධන් වීර්යයෙන් යුතු සංස්කාරයන්ගෙන් යුතුව ඉර්ධිපාදය වඩයි. බලවත් වීර්යය මුල්කොට උපදවාගත් සමාධියෙන් යුතු ප්‍රධන් වීර්යයෙන් යුතු සංස්කාරයන්ගෙන් යුතුව ඉර්ධිපාදය වඩයි. බලවත් ලෙස නුවණින් විමසීම මුල්කොට උපදවාගත් සමාධියෙන් යුතු ප්‍රධන් වීර්යයෙන් යුතු සංස්කාරයන්ගෙන් යුතුව ඉර්ධිපාදය වඩයි.
ධ්‍යාන සතරකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව කාමයන්ගෙන් වෙන් ව, අකුසල් දහමින් වෙන් ව, විතර්ක සහිත, විචාර සහිත, විවේකයෙන් හටගත් ප්‍රීති සුවය ඇති ප්‍රථම ධ්‍යානය උපදවාගෙන වාසය කරයි. විතර්ක විචාරයන්ගේ සංසිඳීමෙන් තමා තුළ පැහැදීම ඇතිවන අයුරින් සිතේ එකඟ බවින් යුතු ව විතර්ක විචාර රහිත, සමාධියෙන් හටගත් ප්‍රීති සුවය ඇති දෙවෙනි ධ්‍යානය උපදවාගෙන වාසය කරයි. ප්‍රීතියට ද නොඇලීමෙන්, උපේක්ෂාවෙන් ද වාසය කරයි. සිහියෙන් යුතුව, නුවණින් යුතුව කයෙන් සැපයක් ද විඳියි. ආර්යයෝ යම් සමාධියකට ‘උපේක්ෂාවෙන් සිහියෙන් යුතු ව සුවසේ විසීම යැයි’ පවසත් ද ඒ තුන්වෙනි ධ්‍යානය උපදවාගෙන වාසය කරයි. සැපය ද ප්‍රහාණය වීමෙන්, දුක ද ප්‍රහාණය වීමෙන්, කලින් ම සොම්නස් දොම්නස් නැති වීමෙන් දුක් සැප රහිත වූ පාරිශුද්ධ උපේක්ෂාවෙන් යුතු සිහිය ඇති සතර වෙනි ධ්‍යානය උපදවාගෙන වාසය කරයි.
සමාධි භාවනා සතරකි. ඇවැත්නි, සමාධි භාවනාවක් ඇත්තේ ය. එය දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට මේ ජීවිතයේ සැප සේ ගත කළ හැක්කේ ය.
ඇවැත්නි, සමාධි භාවනාවක් ඇත්තේ ය. එය දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට දිවැස් නුවණ ලැබීම පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සමාධි භාවනාවක් ඇත්තේ ය. එය දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට සිහි නුවණ වැඩීම පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සමාධි භාවනාවක් ඇත්තේ ය. එය දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට ආශ්‍රවයන් ක්ෂය වීම පිණිස පවතින්නේ ය.
(1). ඇවැත්නි, දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට මේ ජීවිතයේ සැප සේ ගත කළ හැකි සමාධි භාවනාව කුමක් ද?
ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව කාමයන්ගෙන් වෙන් ව ….(පෙ)…. සතර වෙනි ධ්‍යානය උපදවා ගෙන වාසය කරයි.
ඇවැත්නි, දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට මේ ජීවිතයේ සැප සේ ගත කළ හැකි සමාධි භාවනාව යනු මෙය යි.
(2). ඇවැත්නි, දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට දිවැස් නුවණ ලැබීම පිණිස පවතින සමාධි භාවනාව කුමක් ද?
ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ආලෝක සංඥාව මෙනෙහි කරයි. දහවල් යන සංඥාව අදිටන් කරයි. දහවල් කාලය යම් සේ ද, රෑ කාලය ත් එසේ ය. රෑ කාලය යම් සේ ද, දහවල් කාලය ත් එසේ ය. මෙසේ ප්‍රකට වූ හාත්පස පැතිරී ගිය ආලෝකය සහිත ව සිත වඩයි.
ඇවැත්නි, මේ සමාධි භාවනාව දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට දිවැස් නුවණ ලැබීම පිණිස පවතියි.
(3). ඇවැත්නි, දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට සිහි නුවණ වැඩීම පිණිස පවතින සමාධි භාවනාව කුමක් ද?
ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව හට විඳීම් ප්‍රකට ව හටගනියි. ප්‍රකට ව වැටහෙයි. ප්‍රකට ව නැති වී යයි. සංඥාව ප්‍රකට ව හටගනියි. ප්‍රකට ව වැටහෙයි. ප්‍රකට ව නැති වී යයි. විතර්කයන් ප්‍රකට ව හටගනියි. ප්‍රකට ව වැටහෙයි. ප්‍රකට ව නැති වී යයි.
ඇවැත්නි, මේ සමාධි භාවනාව දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට සිහි නුවණ වැඩීම පිණිස පවතියි.
(4). ඇවැත්නි, දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට ආශ්‍රවයන් ක්ෂය වීම පිණිස පවතින සමාධි භාවනාව කුමක් ද?
ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව පංච උපාදානස්කන්ධයන් පිළිබඳ ව හටගැනීම ත්, නැතිවීම ත් නුවණින් දකිමින් වාසය කරයි. එනම් රූපය යනු මෙය යි. රූපයෙහි හටගැනීම යනු මෙය යි. රූපය නැති වී යාම යනු මෙය යි. විඳීම යනු මෙය යි. විඳීමෙහි හටගැනීම යනු මෙය යි. විඳීම නැති වී යාම යනු මෙය යි. සංඥාව යනු මෙය යි. සංඥාවෙහි හටගැනීම යනු මෙය යි. සංඥාව නැති වී යාම යනු මෙය යි. සංස්කාර යනු මෙය යි. සංස්කාරයන්හි හටගැනීම යනු මෙය යි. සංස්කාරයන් නැති වී යාම යනු මෙය යි. විඤ්ඤාණය යනු මෙය යි. විඤ්ඤාණයෙහි හටගැනීම යනු මෙය යි. විඤ්ඤාණය නැති වී යාම යනු මෙය යි.
ඇවැත්නි, මේ සමාධි භාවනාව දියුණු කරගත් විට, බහුල ව ප්‍රගුණ කරගත් විට ආශ්‍රවයන් ක්ෂය වීම පිණිස පවතියි.
අප්‍රමාණ ලෙස පැවැත්වීම් හෙවත් අප්පමඤ්ඤා සතරකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව මෛත්‍රී සහගත සිතින් එක් දිශාවක් පතුරුවා වාසය කරයි. එසේ ම දෙවෙනි දිශාව ද, එසේ ම තුන්වෙනි දිශාව ද, එසේ ම සතරවෙනි දිශාව ද පතුරුවා වාසය කරයි. මෙසේ උඩ – යට – සරස සෑම තන්හි ම, තමා හට සම කොට සියළු ලොවට විපුල වූ මහද්ගත වූ, අප්‍රමාණ වූ, අවෛරී වූ, තරහ නැති මෙත් සිත පතුරුවා වාසය කරයි. ….(පෙ)…. කරුණා සහගත සිතින් ….(පෙ)…. මුදිතා සහගත සිතින් ….(පෙ)…. උපේක්ෂා සහගත සිතින් එක් දිශාවක් පතුරුවා වාසය කරයි. එසේ ම දෙවෙනි දිශාව ද, එසේ ම තුන්වෙනි දිශාව ද, එසේ ම සතරවෙනි දිශාව ද පතුරුවා වාසය කරයි. මෙසේ උඩ – යට – සරස සෑම තන්හි ම, තමා හට සම කොට සියළු ලොවට විපුල වූ මහද්ගත වූ, අප්‍රමාණ වූ, අවෛරී වූ, තරහ නැති උපේක්ෂා සහගත සිත පතුරුවා වාසය කරයි.
අරූප සමවත් සතරකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව සියළු අයුරින් රූප සංඥාවන්ගේ ඉක්ම යෑමෙන්, ගොරෝසු සංඥාවන්ගේ නැතිවීමෙන්, නා නා සංඥාවන් මෙනෙහි නොකිරීමෙන් ‘අනන්ත ආකාසය යැ’ යි ආකාසානඤ්චායතනය උපදවාගෙන වාසය කරයි. සියළු අයුරින් ආකාසානඤ්චායතනය ඉක්ම යෑමෙන්, ‘අනන්ත විඤ්ඤාණය යැ’ යි විඤ්ඤාණඤ්චායතනය උපදවාගෙන වාසය කරයි. සියළු අයුරින් විඤ්ඤාණඤ්චායතනය ඉක්ම යෑමෙන්, ‘කිසිවක් නැතැ’ යි ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය උපදවාගෙන වාසය කරයි. සියළු අයුරින් ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය ඉක්ම යෑමෙන්, නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනය උපදවා ගෙන වාසය කරයි.
පරිහරණය කිරීම් සතරකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව නුවණින් සළකා සේවනය කළ යුතු දෙය සේවනය කරයි. නුවණින් සළකා ඉවසිය යුතු දෙය ඉවසයි. නුවණින් සළකා ඉවත් කළ යුතු දෙය ඉවත් කරයි. නුවණින් සළකා දුරු කළ යුතු දෙය දුරු කරයි.
අරියවංශ සතරකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ලද සිවුරකින් සතුටු වෙයි. ලද සිවුරකින් ලබන සතුට පිළිබඳ ව වර්ණනා කරන්නේ වෙයි. සිවුරක් උදෙසා භික්ෂූන් හට අයෝග්‍ය වූ නොසරුප් දෙයකට නොපැමිණෙයි. සිවුරක් නොලැබුණේ වුව ද එයින් කම්පා නොවෙයි. සිවුරක් ලැබුණේ වුව ද එහි දැඩි ආශා ඇත්තේ නොවෙයි. එයින් මුසපත් නොවී, එහි නොබැසගෙන, ආදීනව දකිනා සුළු ව එහි ඇල්ම දුරු කරන ප්‍රඥාවෙන් යුක්ත ව පරිහරණය කරයි. ඒ ලද සිවුරෙන් සතුටු වීම හේතුවෙන් තමා හුවා නොදක්වන්නේ වෙයි. අනුන් හෙළා නොදකියි. ඒ භික්ෂුව ලද සිවුරෙන් සතුටු වීමට දක්ෂ වූයේ, අලස නොවූයේ, මනා නුවණින් හා සිහියෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. ඇවැත්නි, මේ භික්ෂුව ඉතා පැරණි වූ, අග්‍ර යැයි දන්නා ලද, ආර්ය වංශයෙහි පිහිටා සිටින්නේ යැයි කියනු ලැබේ.
(2). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව පිඬු සිඟීමෙන් ලත් ආහාරයකින් සතුටු වෙයි. පිඬු සිඟීමෙන් ලත් ආහාරයකින් ලබන සතුට පිළිබඳ ව වර්ණනා කරන්නේ වෙයි. ආහාරයක් උදෙසා භික්ෂූන් හට අයෝග්‍ය වූ නොසරුප් දෙයකට නොපැමිණෙයි. පිඬු සිඟීමෙන් ලත් ආහාරයක් නොලැබුණේ වුව ද එයින් කම්පා නොවෙයි. පිඬු සිඟීමෙන් ලත් ආහාරයක් ලැබුණේ වුව ද එහි දැඩි ආශා ඇත්තේ නොවෙයි. එයින් මුසපත් නොවී, එහි නොබැසගෙන, ආදීනව දකිනා සුළු ව එහි ඇල්ම දුරු කරන ප්‍රඥාවෙන් යුක්ත ව පරිහරණය කරයි. ඒ පිඬු සිඟීමෙන් ලත් ආහාරයෙන් සතුටු වීම හේතුවෙන් තමා හුවා නොදක්වන්නේ වෙයි. අනුන් හෙළා නොදකියි. ඒ භික්ෂුව පිඬු සිඟීමෙන් ලත් ආහාරයෙන් සතුටු වීමට දක්ෂ වූයේ, අලස නොවූයේ, මනා නුවණින් හා සිහියෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. ඇවැත්නි, මේ භික්ෂුව ඉතා පැරණි වූ, අග්‍ර යැයි දන්නා ලද, ආර්ය වංශයෙහි පිහිටා සිටින්නේ යැයි කියනු ලැබේ.
(3). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ලද නවාතැනකින් සතුටු වෙයි. ලද නවාතැනකින් ලබන සතුට පිළිබඳ ව වර්ණනා කරන්නේ වෙයි. නවාතැනක් උදෙසා භික්ෂූන් හට අයෝග්‍ය වූ නොසරුප් දෙයකට නොපැමිණෙයි. නවාතැනක් නොලැබුණේ වුව ද එයින් කම්පා නොවෙයි. නවාතැනක් ලැබුණේ වුව ද එහි දැඩි ආශා ඇත්තේ නොවෙයි. එයින් මුසපත් නොවී, එහි නොබැසගෙන, ආදීනව දකිනා සුළු ව එහි ඇල්ම දුරු කරන ප්‍රඥාවෙන් යුක්ත ව පරිහරණය කරයි. ඒ ලද නවාතැනෙන් සතුටු වීම හේතුවෙන් තමා හුවා නොදක්වන්නේ වෙයි. අනුන් හෙළා නොදකියි. ඒ භික්ෂුව ලද නවාතැනෙන් සතුටු වීමට දක්ෂ වූයේ, අලස නොවූයේ, මනා නුවණින් හා සිහියෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. ඇවැත්නි, මේ භික්ෂුව ඉතා පැරණි වූ, අග්‍ර යැයි දන්නා ලද, ආර්ය වංශයෙහි පිහිටා සිටින්නේ යැයි කියනු ලැබේ.
(4). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව භාවනාවට ආශා කරන්නේ වෙයි. භාවනාවෙහි ඇලුණේ වෙයි. කෙලෙස් ප්‍රහාණයට ආශා කරන්නේ වෙයි. කෙලෙස් ප්‍රහාණයෙහි ඇලුණේ වෙයි. ඒ භාවනාවට ආශා කිරීම, භාවනාවෙහි ඇලී සිටීම, කෙලෙස් ප්‍රහාණයට ආශා කිරීම, කෙලෙස් ප්‍රහාණයෙහි ඇලී සිටීම හේතුවෙන් තමා හුවා නොදක්වන්නේ වෙයි. අනුන් හෙළා නොදකියි. ඒ භික්ෂුව එම කරුණෙහි දක්ෂ වූයේ, අලස නොවූයේ, මනා නුවණින් හා සිහියෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. ඇවැත්නි, මේ භික්ෂුව ඉතා පැරණි වූ, අග්‍ර යැයි දන්නා ලද, ආර්ය වංශයෙහි පිහිටා සිටින්නේ යැයි කියනු ලැබේ.
ප්‍රධන් වීර්යය සතරකි. සංවරප්පධාන ය, පහානප්පධාන ය, භාවනප්පධාන ය, අනුරක්ඛනප්පධාන ය.
(1). ඇවැත්නි, සංවරප්පධානය යනු කුමක් ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ඇසින් රූපයක් දැක එහි සළකුණු සිතට නොගනියි. එම රූපයෙහි අනුකොටසක වත් සළකුණු සිතට නොගනියි. ඇස නම් වූ ඉන්ද්‍රිය අසංවර ව වාසය කිරීම හේතුවෙන් ලෝභ, ද්වේෂ ආදී පාපී අකුසල් දහම් තමා ව ලුහු බැඳ එයි නම් එබඳු වූ දෙය කරා නොයනු පිණිස ඇස සංවර වීමට පිළිපදියි. ඇස නම් වූ ඉන්ද්‍රිය රකියි. ඇස නම් වූ ඉන්ද්‍රියෙහි සංවරයට පැමිණෙයි. කනෙන් ශබ්දයක් අසා ….(පෙ)…. නාසයෙන් ගඳ සුවඳක් ආඝ්‍රාණය කොට ….(පෙ)…. දිවෙන් රසයක් විඳ ….(පෙ)…. කයෙන් පහසක් ලබා ….(පෙ)…. මනසින් අරමුණක් සිතා එහි සළකුණු සිතට නොගනියි. එම අරමුණෙහි අනුකොටසක වත් සළකුණු සිතට නොගනියි. මනස නම් වූ ඉන්ද්‍රිය අසංවර ව වාසය කිරීම හේතුවෙන් ලෝභ, ද්වේෂ ආදී පාපී අකුසල් දහම් තමා ව ලුහු බැඳ එයි නම් එබඳු වූ දෙය කරා නොයනු පිණිස මනස සංවර වීමට පිළිපදියි. මනස නම් වූ ඉන්ද්‍රිය රකියි. මනස නම් වූ ඉන්ද්‍රියෙහි සංවරයට පැමිණෙයි. ඇවැත්නි, මෙය සංවරප්පධාන යැයි කියනු ලැබේ.
(2). ඇවැත්නි, පහානප්පධාන යනු කුමක් ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව උපන් කාම විතර්කය නොඉවසයි, බැහැර කරයි, දුරු කරයි, නැති කරයි, අභාවයට පත් කරයි. උපන් ව්‍යාපාද විතර්කය ….(පෙ)…. උපන් විහිංසා විතර්කය ….(පෙ)…. උපනූපන් පාපී අකුසල් දහම් නොඉවසයි, බැහැර කරයි, දුරු කරයි, නැති කරයි, අභාවයට පත් කරයි. ඇවැත්නි, මෙය පහානප්පධාන යැයි කියනු ලැබේ.
(3). ඇවැත්නි, භාවනප්පධාන යනු කුමක් ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව කාය චිත්ත විවේකයෙන් යුතුව, නොඇල්මෙන් යුතුව, ඇල්ම නිරුද්ධ කරන සිතින් යුතුව, නිවනට නැඹුරු වූ සිතින් යුතුව සති සම්බොජ්ඣංගය දියුණු කරයි. ….(පෙ)…. ධම්මවිචය සම්බොජ්ඣංගය දියුණු කරයි. ….(පෙ)…. විරිය සම්බොජ්ඣංගය දියුණු කරයි. ….(පෙ)…. පීති සම්බොජ්ඣංගය දියුණු කරයි. ….(පෙ)…. පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගය දියුණු කරයි. ….(පෙ)…. සමාධි සම්බොජ්ඣංගය දියුණු කරයි. කාය චිත්ත විවේකයෙන් යුතුව, නොඇල්මෙන් යුතුව, ඇල්ම නිරුද්ධ කරන සිතින් යුතුව, නිවනට නැඹුරු වූ සිතින් යුතුව උපෙක්ඛා සම්බොජ්ඣංගය දියුණු කරයි. ඇවැත්නි, මෙය භාවනප්පධාන යැයි කියනු ලැබේ.
(4). ඇවැත්නි, අනුරක්ඛනප්පධාන යනු කුමක් ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව තමා තුළ උපන් සොඳුරු සමාධි නිමිත්ත ආරක්ෂා කර ගනියි. එනම් අට්ඨික සංඥාව ය, පුලවක සංඥාව ය, විනීලක සංඥාව ය, විච්ඡිද්දක සංඥාව ය, උද්ධුමාතක සංඥාව ය. ඇවැත්නි, මෙය අනුරක්ඛනප්පධාන යැයි කියනු ලැබේ.
ඥාන සතරකි. චතුරාර්ය සත්‍යය පිළිබඳ වූ ධම්මේ ඥානය යි. ඒ අනුව නුවණින් විමසීමෙන් ලත් නුවණ වන අන්වයේ ඥානය යි. පරසිත් දන්නා නුවණ වන පරියායේ ඥානය යි. ලොව ඇති සාමාන්‍ය ඥානය වන සම්මුති ඥානය යි.
තවත් ඥාන සතරකි. දුක පිළිබඳ ව අවබෝධය වන දුක්ඛේ ඥානය යි. දුක හටගන්නා කරුණු පිළිබඳ ව ඇති අවබෝධය වන දුක්ඛ සමුදයේ ඥානය යි. දුක නිරුද්ධ වීම පිළිබඳ ව ඇති අවබෝධය වන දුක්ඛ නිරෝධයේ ඥානය යි. දුක් නිරුද්ධ වන්නා වූ මාර්ගය වන ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය පිළිබඳ ව ඇති අවබෝධය වන දුක්ඛ නිරෝධගාමිනී ප්‍රතිපදා ඥානය යි.
සෝවාන් ඵලය ලැබීමට හේතුවන අංග සතරකි. සත්පුරුෂයන් ආශ්‍රය කිරීම ය. සද්ධර්මය ශ්‍රවණය කිරීම ය. ඒ ශ්‍රවණය කළ ධර්මයට අනුව නුවණින් සිතීම ය. ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපත්තිය ය.
සෝවාන් වූ තැනැත්තාගේ අංග සතරකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ආර්යශ්‍රාවකයා බුදුරජුන් කෙරෙහි නිසැක බවට පැමිණි නොසෙල්වෙන පැහැදීමෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. එනම්, ‘ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ ත් අරහං වන සේක. සම්මා සම්බුද්ධ වන සේක. විජ්ජාචරණ සම්පන්න වන සේක. සුගත වන සේක. ලෝකවිදූ වන සේක. අනුත්තරෝ පුරිසදම්ම සාරථී වන සේක. සත්ථා දේවමනුස්සානං වන සේක. බුද්ධ වන සේක. භගවා වන සේක’ යනුවෙනි.
ධර්මය කෙරෙහි නිසැක බවට පැමිණි නොසෙල්වෙන පැහැදීමෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. එනම්, ‘භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් ධර්මය මැනැවින් වදාරණ ලද්දේ ය. එය මේ ජීවිතයේදී ම තමා විසින් දැක්ක යුතුය. කල් නොයවා ඵල දෙයි. ඇවිත් බලන්න යැයි කිව හැක්කේ ය. තමා තුළට පමුණුවා ගත යුත්තේ ය. නුවණැත්තන් විසින් තම තම නැණ පමණින් දැක්ක යුත්තේ ය’ යනුවෙනි.
සංඝයා කෙරෙහි නිසැක බවට පැමිණි නොසෙල්වෙන පැහැදීමෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. එනම්, ‘භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සංඝ තෙමේ සුපටිපන්න වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සංඝ තෙමේ උජුපටිපන්න වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සංඝ තෙමේ ඥායපටිපන්න වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සංඝ තෙමේ සාමීචිපටිපන්න වෙයි. පුරුෂ යුගල සතරකින් ද, පුරුෂ පුද්ගල අට කෙනෙකුගෙන් ද යුතු වෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක සංඝ තෙමේ ආහුනෙය්‍ය වෙයි. පාහුනෙය්‍ය වෙයි. දක්ඛිණෙය්‍ය වෙයි. අංජලිකරණීය වෙයි. ලොවට උතුම් පින්කෙත වෙයි’ යනුවෙනි.
ආර්යකාන්ත සීලයකින් යුක්ත වූයේ වෙයි. නොකැඩුණු, සිදුරු නැති, කැලැල් නැති, පැල්ලම් නැති, තෘෂ්ණා දාස භාවයෙන් මිදුණු, නුවණැත්තන් විසින් පසසන ලද, බාහිර දෘෂ්ටීන්ට ගැති නොවූ, සමාධිය පිණිස පවතින, සීලයෙන් යුක්ත වෙයි.
ශ්‍රමණ ඵල සතරකි. සෝවාන් ඵලය ය. සකදාගාමී ඵලය ය. අනාගාමී ඵලය ය. රහත් ඵලය ය.
ධාතු සතරකි. පඨවි ධාතු. ආපෝ ධාතු. තේජෝ ධාතු. වායෝ ධාතුවය.
ආහාර සතරකි. ගොරෝසු වේවා, සියුම් වේවා කබලිංකාර ආහාරය ය. දෙවැන්න ස්පර්ශය යි. තුන්වැන්න මනෝසංචේතනාව ය. සතරවැන්න විඤ්ඤාණය යි.
විඤ්ඤාණය පිහිටන තැන් සතරකි. ඇවැත්නි, විඤ්ඤාණය පිහිටා සිටියොත් සිටින්නේ රූපයෙහි හෝ බැසගෙන ය. රූපය අරමුණුකොට ය. රූපයෙහි පිහිටා ය. ආශාවෙන් තෙත් කරමින් වැඩී ලියලා විපුල බවට පත්වෙයි. ඇවැත්නි, විඤ්ඤාණය පිහිටා සිටියොත් සිටින්නේ වේදනාවෙහි හෝ බැසගෙන ය. ….(පෙ)…. ඇවැත්නි, විඤ්ඤාණය පිහිටා සිටියොත් සිටින්නේ සංඥාවෙහි හෝ බැසගෙන ය. ….(පෙ)…. ඇවැත්නි, විඤ්ඤාණය පිහිටා සිටියොත් සිටින්නේ සංස්කාරවල හෝ බැසගෙන ය. සංස්කාර අරමුණුකොට ය. සංස්කාරවල පිහිටා ය. ආශාවෙන් තෙත් කරමින් වැඩී ලියලා විපුල බවට පත්වෙයි.
අගතියට යෑම් සතරකි. ඡන්දයෙන් අගතියට යයි. ද්වේෂයෙන් අගතියට යයි. මෝහයෙන් අගතියට යයි. භයෙන් අගතියට යයි.
තණ්හාව උපදින තැන් සතරකි. ඇවැත්නි, සිවුරු නිසා හෝ භික්ෂුව තුළ තණ්හාව උපදිනවා නම් උපදියි. ඇවැත්නි, දානය නිසා හෝ භික්ෂුව තුළ තණ්හාව උපදිනවා නම් උපදියි. ඇවැත්නි, සේනාසන නිසා හෝ භික්ෂුව තුළ තණ්හාව උපදිනවා නම් උපදියි. ඇවැත්නි, මෙසේත් මෙය හොඳ ය, මෙය වඩාත් හොඳ ය යනාදී වශයෙන් සැළකීම නිසා හෝ භික්ෂුව තුළ තණ්හාව උපදිනවා නම් උපදියි.
ප්‍රතිපදා සතරකි. දුක් සහිත ප්‍රතිපදාවෙන් යුතුව ඉතා සෙමෙන් අවබෝධ වීම නම් වූ දුක්ඛා පටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා ය. දුක් සහිත ප්‍රතිපදාවෙන් යුතුව ඉතා වේගයෙන් අවබෝධ වීම නම් වූ දුක්ඛා පටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤා ය. සැප සහිත ප්‍රතිපදාවෙන් යුතුව ඉතා සෙමෙන් අවබෝධ වීම නම් වූ සුඛා පටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා ය. සැප සහිත ප්‍රතිපදාවෙන් යුතුව ඉතා වේගයෙන් අවබෝධ වීම නම් වූ සුඛා පටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤා ය.
තවත් ප්‍රතිපදා සතරකි. නොඉවසිය යුතු කරුණු නොඉවසීම ප්‍රතිපදාව කොට ගත් ‘අක්ඛමා පටිපදා’ ය. ඉවසිය යුතු කරුණු ඉවසීම ප්‍රතිපදාව කොට ගත් ‘ඛමා පටිපදා’ ය. ඉන්ද්‍රිය දමනය නම් වූ ‘දමා පටිපදා’ ය. කෙලෙස් සංසිඳවීම නම් වූ ‘සමා පටිපදා’ ය.
ධම්මපද සතරකි. අන් සතු දෙයට ආශා නැතිකම හෙවත් අනභිධ්‍යාව ධම්ම පදයකි. තරහ නැති මෙත් සිත ධම්මපදයකි. සම්මා සතිය ධම්මපදයකි. සම්මා සමාධිය ධම්මපදයකි.
ධම්මසමාදාන සතරකි. ඇවැත්නි, මෙලොව ජීවිතයේ ත් දුක් ලැබෙන, මරණින් මතු ත් දුක් විපාක දෙන ධර්ම පුරුදු කිරීමක් ඇත්තේ ය. ඇවැත්නි, මෙලොව ජීවිතයේ දුක් ලැබෙන, මරණින් මතු සැප විපාක දෙන ධර්ම පුරුදු කිරීමක් ඇත්තේ ය. ඇවැත්නි, මෙලොව ජීවිතයේ සැප ලැබෙන, මරණින් මතු දුක් විපාක දෙන ධර්ම පුරුදු කිරීමක් ඇත්තේ ය. ඇවැත්නි, මෙලොව ජීවිතයේ ත් සැප ලැබෙන, මරණින් මතු ත් සැප විපාක දෙන ධර්ම පුරුදු කිරීමක් ඇත්තේ ය.
ධර්මස්කන්ධ සතරකි. සීලය ධර්මස්කන්ධයකි. සමාධිය ධර්මස්කන්ධයකි. ප්‍රඥාව ධර්මස්කන්ධයකි. විමුක්තිය ධර්මස්කන්ධයකි.
බල සතරකි. වීර්යය බලයකි. සිහිය බලයකි. සමාධිය බලයකි. ප්‍රඥාව බලයකි.
අධිෂ්ඨාන සතරකි. ප්‍රඥාව අධිෂ්ඨානයකි. සත්‍යය අධිෂ්ඨානයකි. ත්‍යාගය අධිෂ්ඨානයකි. කෙලෙස් සංසිඳීම අධිෂ්ඨානයකි.
ප්‍රශ්න විසඳීම් සතරකි. එක එල්ලේ පිළිතුරු දීම් වශයෙන් විසඳිය යුතු ප්‍රශ්නයකි. නැවත නැවත ප්‍රශ්න කරමින් විසඳිය යුතු ප්‍රශ්නයකි. කරුණු බෙදා වෙන් කරමින් විසඳිය යුතු ප්‍රශ්නයකි. පිළිතුරු නොදී පසෙකින් තැබීමෙන් විසඳිය යුතු ප්‍රශ්නයකි.
කර්ම සතරකි. ඇවැත්නි, කළු විපාක දෙන කළු කර්මයක් ඇත්තේ ය. ඇවැත්නි, සුදු විපාක දෙන සුදු කර්මයක් ඇත්තේ ය. ඇවැත්නි, කළු සුදු විපාක දෙන කළු සුදු කර්මයක් ඇත්තේ ය. ඇවැත්නි, කළු ත් නොවන සුදු ත් නොවන විපාක ඇති, කර්මය ක්ෂය වීම පිණිස පවතින්නා වූ කළු සුදු නොවන කර්මයක් ඇත්තේ ය.
සාක්ෂාත් කළ යුතු ධර්ම සතරකි. තමා පෙර භවයෙහි ගත කළ අයුරු සිහි කිරීම සිහියෙන් අත්දැකිය යුත්තකි. සත්වයන් චුතවෙන අයුරු ත්, උපදින අයුරු ත් දැකීම දිවැසින් අත්දැකිය යුත්තකි. අෂ්ට විමෝක්ෂයන් කයෙන් අත්දැකිය යුත්තකි. ආශ්‍රවයන්ගේ ක්ෂය වීම ප්‍රඥාවෙන් අත්දැකිය යුත්තකි.
ඕඝ සතරකි. කාමය ඕඝයකි. භවය ඕඝයකි. දෘෂ්ටි ඕඝයකි. අවිද්‍යාව ඕඝයකි.
යෝග හෙවත් සසරෙහි නැවත නැවත යෙදවීම් සතරකි. කාමය යෝගයකි. භවය යෝගයකි. දෘෂ්ටි යෝගයකි. අවිද්‍යාව යෝගයකි.
විසංයෝග හෙවත් වෙන්වීම් සතරකි. කාමයෙන් වෙන්වීම කාමයෝග විසංයෝගය යි. භවයෙන් වෙන්වීම භවයෝග විසංයෝගය යි. දෘෂ්ටීන්ගෙන් වෙන් වීම දෘෂ්ටියෝග විසංයෝගය යි. අවිද්‍යාවෙන් වෙන්වීම අවිද්‍යායෝග විංසයෝගය යි.
ගන්ථ හෙවත් බැමි සතරකි. අභිධ්‍යාව කයට බැඳුණු බැම්මකි. ද්වේෂය කයට බැඳුණු බැම්මකි. සීලබ්බත පරාමාස කයට බැඳුණු බැම්මකි. අවබෝධයකින් තොර ව ‘මෙය ම සත්‍ය යැ’යි දැඩි ව බැසගැනීම කයට බැඳුණු බැම්මකි.
උපාදාන සතරකි. කාමයට ග්‍රහණය වීම කාම උපාදානය යි. දෘෂ්ටීන්ට ග්‍රහණය වීම දෘෂ්ටි උපාදානය යි. සීලව්‍රතයන්ට ග්‍රහණය වීම සීලබ්බත උපාදානය යි. ආත්ම සංකල්පයට ග්‍රහණය වීම අත්තවාද උපාදානය යි.
යෝනි සතරකි. බිත්තරයෙන් ඉපදීම අණ්ඩජ යෝනිය යි. මව්කුසෙන් ඉපදීම ජලාබුජ යෝනිය යි. තෙත් පරිසරයෙහි ඉපදීම සංසේදජ යෝනිය යි. ඒ තුනෙන් තොර ව ඉපදීම ඕපපාතික යෝනිය යි.
මව්කුස බැසගැනීම් සතරකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැමෙක් නොදැන මව්කුසෙහි බැසගනියි. නොදැන මව්කුසෙහි සිටියි. නොදැන මව්කුසින් නික්මෙයි. මෙය මව්කුසෙහි බැසගැනීමෙහි පළමුවැන්න යි.
තව ද ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැමෙක් දැන මව්කුසෙහි බැසගනියි. නොදැන මව්කුසෙහි සිටියි. නොදැන මව්කුසින් නික්මෙයි. මෙය මව්කුසෙහි බැසගැනීමෙහි දෙවැන්න යි.
තව ද ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැමෙක් දැන මව්කුසෙහි බැසගනියි. දැන මව්කුසෙහි සිටියි. නොදැන මව්කුසින් නික්මෙයි. මෙය මව්කුසෙහි බැසගැනීමෙහි තුන්වැන්න යි.
තව ද ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැමෙක් දැන මව්කුසෙහි බැසගනියි. දැන මව්කුසෙහි සිටියි. දැන මව්කුසින් නික්මෙයි. මෙය මව්කුසෙහි බැසගැනීමෙහි සිව්වැන්නයි.
ආත්මභාව ප්‍රතිලාභ සතරකි. ඇවැත්නි, යම් ආත්මභාවයක් ලැබීම තුළ තමාගේ කර්මය අනුව ම පවතියි ද, අන්‍යයන්ගේ කර්මය අනුව නොපවතියි ද, එබඳු ආත්මභාවයක ලැබීමක් ඇත. ඇවැත්නි, යම් ආත්මභාවයක් ලැබීම තුළ අන්‍යයන්ගේ කර්මය අනුව ම පවතියි ද, තමන්ගේ කර්මය අනුව නොපවතියි ද, එබඳු ආත්මභාවයක ලැබීමක් ඇත. ඇවැත්නි, යම් ආත්මභාවයක් ලැබීම තුළ තමාගේ කර්මය අනුව ත් පවතියි ද, එමෙන් ම අන්‍යයන්ගේ කර්මය අනුව ත් පවතියි ද, එබඳු ආත්මභාවයක ලැබීමක් ඇත. ඇවැත්නි, යම් ආත්මභාවයක් ලැබීම තුළ තමාගේ කර්මය අනුව ත් නොපවතියි ද, එමෙන් ම අන්‍යයන්ගේ කර්මය අනුව ත් නොපවතියි ද, එබඳු ආත්මභාවයක ලැබීමක් ඇත.
දන් පිරිසිදු වීම් සතරකි. ඇවැත්නි, දායක පක්ෂයෙන් පිරිසිදු වන, පිළිගන්නා පක්ෂයෙන් පිරිසිදු නොවන දානයක් ඇත්තේ ය. ඇවැත්නි, පිළිගන්නා පක්ෂයෙන් පිරිසිදු වන, දායක පක්ෂයෙන් පිරිසිදු නොවන දානයක් ඇත්තේ ය. ඇවැත්නි, දායක පක්ෂයෙනුත් පිරිසිදු නොවන, පිළිගන්නා පක්ෂයෙනුත් පිරිසිදු නොවන දානයක් ඇත්තේ ය. ඇවැත්නි, දායක පක්ෂයෙනුත් පිරිසිදු වන, පිළිගන්නා පක්ෂයෙනුත් පිරිසිදු වන දානයක් ඇත්තේ ය.
සංග්‍රහවස්තු සතරකි. දානය, ප්‍රියවචනය, අර්ථචර්යාව, සමානාත්මතාවය.
ආර්ය නොවූවන්ගේ කතා බස් කිරීම් සතරකි. බොරු කීම, කේලාම් කීම, නපුරු දරුණු වචනයෙන් බැණ වැදීම, හිස් වචන කීම.
ආර්ය උතුමන්ගේ කතා බස් කිරීම් සතරකි. බොරු නොකීම, කේලාම් නොකීම, නපුරු දරුණු වචනයෙන් බැණ නොවැදීම, හිස් වචන නොකීම.
තවත් ආර්ය නොවූවන්ගේ කතා බස් කිරීම් සතරකි. නුදුටු දේ දැක්ක බව පවසයි. නොඇසූ දේ අසන ලද්දේ යැයි පවසයි. ආඝ්‍රාණය නොකළ දේ ත්, රස නොවිඳී දේ ත්, පහස නොලද දේ ත්, ඒ ඒ දේ ලද බව පවසයි. සිතෙන් නොදැනගත් දේ දැනගත් බව පවසයි.
තවත් ආර්ය උතුමන්ගේ කතා බස් කිරීම් සතරකි. නුදුටු දේ නොදැක්ක බව පවසයි. නොඇසූ දේ නොඅසන ලද්දේ යැයි පවසයි. ආඝ්‍රාණය නොකළ දේ ත්, රස නොවිඳී දේ ත්, පහස නොලද දේ ත්, ඒ ඒ දේ නොලද බව පවසයි. සිතෙන් නොදැනගත් දේ නොදැනගත් බව පවසයි.
තවත් ආර්ය නොවූවන්ගේ කතා බස් කිරීම් සතරකි. දුටු දේ නොදැක්ක බව පවසයි. ඇසූ දේ නොඅසන ලද්දේ යැයි පවසයි. ආඝ්‍රාණය කළ දේ ත්, රස විඳී දේ ත්, පහස ලද දේ ත්, ඒ ඒ දේ නොලද බව පවසයි. සිතෙන් දැනගත් දේ දැන නොගත් බව පවසයි.
තවත් ආර්ය උතුමන්ගේ කතා බස් කිරීම් සතරකි. දුටු දේ දැක්ක බව පවසයි. ඇසූ දේ අසන ලද්දේ යැයි පවසයි. ආඝ්‍රාණය කළ දේ ත්, රස විඳී දේ ත්, පහස ලද දේ ත්, ඒ ඒ දේ ලද බව පවසයි. සිතෙන් දැනගත් දේ දැනගත් බව පවසයි.
පුද්ගලයෝ සතර දෙනෙකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැම් පුද්ගලයෙක් තමා ව පීඩාවට පත් කරගන්නේ තමා ව පීඩාවට පත්කරවන ක්‍රමයන්හි යෙදුණේ වෙයි. ඇවැත්නි,මෙහිලා ඇතැම් පුද්ගලයෙක් අනුන් ව පීඩාවට පත් කරන්නේ අනුන් ව පීඩාවට පත්කරවන ක්‍රමයන්හි යෙදුණේ වෙයි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැම් පුද්ගලයෙක් තමා ව පීඩාවට පත් කරගන්නේ ත්, තමා ව පීඩාවට පත්කරවන ක්‍රමයන්හි යෙදුණේ ත් වෙයි. අනුන් ව පීඩාවට පත් කරන්නේ ත්, අනුන් ව පීඩාවට පත්කරවන ක්‍රමයන්හි යෙදුණේ ත් වෙයි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැම් පුද්ගලයෙක් තමා ව පීඩාවට පත් නොකර ගන්නේ ත්, තමා ව පීඩාවට පත්කරවන ක්‍රමයන්හි නොයෙදුණේ ත් වෙයි. අනුන් ව පීඩාවට පත් නොකරන්නේ ත්, අනුන් ව පීඩාවට පත්කරවන ක්‍රමයන්හි නොයෙදුණේ ත් වෙයි. ඔහු තමාවත් පීඩාවට පත් නොකරන්නේ, අනුන්වත් පීඩාවට පත් නොකරන්නේ, මෙලොවදී ම තෘෂ්ණා රහිත වූයේ, නිවුණේ, සිහිල් වූයේ, සැප විඳින්නේ ශ්‍රේෂ්ඨ වූ ජීවිතයකින් යුතුව වාසය කරයි.
තවත් පුද්ගලයෝ සතර දෙනෙකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැම් පුද්ගලයෙක් තමා හට යහපත පිණිස පිළිපන්නේ වෙයි; අනුන් හට යහපත පිණිස නොවෙයි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැම් පුද්ගලයෙක් අනුන් හට යහපත පිණිස පිළිපන්නේ වෙයි; තමා හට යහපත පිණිස නොවෙයි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැම් පුද්ගලයෙක් තමා හට ත්, අනුන් හට ත් යහපත පිණිස පිළිපන්නේ නොවෙයි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැම් පුද්ගලයෙක් තමා හට ත්, අනුන් හට ත් යහපත පිණිස පිළිපන්නේ වෙයි.
තවත් පුද්ගලයෝ සතර දෙනෙකි. අඳුරෙන් අඳුරට යන තමෝතම පරායන පුද්ගලයා ය. අඳුරෙන් එළියට එන තමෝජෝති පරායන පුද්ගලයා ය. එළියෙන් අඳුරට යන ජෝතිතම පරායන පුද්ගලයා ය. එළියෙන් එළියට යන ජෝතිජෝති පරායන පුද්ගලයා ය.
තවත් පුද්ගලයෝ සතර දෙනෙකි. සෝවාන් ඵලයට පත් භික්ෂුව හෙවත් අචල ශ්‍රමණයා ය. සකදාගාමී භික්ෂුව හෙවත් නෙළුමක් බඳු ශ්‍රමණපදුම ය. අනාගාමී භික්ෂුව හෙවත් සුදු නෙළුමක් බඳු ශ්‍රමණ පුණ්ඩරීක ය. රහතන් වහන්සේ හෙවත් ශ්‍රමණයන් අතර ශ්‍රමණ සුකුමාල ය.
ඇවැත්නි, මේ වනාහී සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද සතර බැගින් වූ ධර්මයෝ ය. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද පස බැගින් වූ ධර්මයෝ ඇත්තාහ. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු ය. වාද විවාද නොකළ යුතු ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඒ පසක් බැගින් වූ ධර්මයෝ කවරහු ද?
එනම්; ස්කන්ධ පසකි. රූප ස්කන්ධය ය. වේදනා ස්කන්ධය ය. සංඥා ස්කන්ධය ය. සංස්කාර ස්කන්ධය ය. විඤ්ඤාණ ස්කන්ධය ය.
උපාදානස්කන්ධ පසකි. රූප උපාදානස්කන්ධය ය. වේදනා උපාදානස්කන්ධය ය. සංඥා උපාදානස්කන්ධය ය. සංස්කාර උපාදානස්කන්ධය ය. විඤ්ඤාණ උපාදානස්කන්ධය ය.
කාමගුණ පසකි. ඇසින් දත යුතු ඉෂ්ට වූ, කාන්ත වූ, මනාප වූ, ප්‍රිය ස්වභාව ඇති, කැමැත්ත ඇතිවෙන, කෙලෙස් හටගන්නා රූපයෝ ය. කනින් දත යුතු ශබ්දයෝ ය. ….(පෙ)…. නාසයෙන් දත යුතු ගන්ධයෝ ය. ….(පෙ)…. දිවෙන් දත යුතු රසයෝ ය. ….(පෙ)…. කයෙන් දත යුතු ඉෂ්ට වූ, කාන්ත වූ, මනාප වූ, ප්‍රිය ස්වභාව ඇති, කැමැත්ත ඇතිවෙන, කෙලෙස් හටගන්නා ස්පර්ශයෝ ය.
ගති පසකි. නිරය ය. තිරිසන් යෝනිය ය. ප්‍රේත විෂය ය. මිනිස් බව ය. දෙව් බව ය.
මසුරුකම් පසකි. ආවාසයට මසුරු කිරීම ය. කුලයට මසුරු කිරීම ය. ලාභයට මසුරු කිරීම ය. සිරුරු පැහැයට මසුරු කිරීම ය. ධර්මයට මසුරු කිරීම ය.
නීවරණ පසකි. කාමච්ඡන්ද නීවරණය ය. ව්‍යාපාද නීවරණය ය. ථීනමිද්ධ නීවරණය ය. උද්ධච්ච කුක්කුච්ච නීවරණය ය. විචිකිච්ඡා නීවරණය ය.
ඕරම්භාගිය සංයෝජන පසකි. සක්කාය දිට්ඨිය ය. විචිකිච්ඡාව ය. සීලබ්බත පරාමාස ය. කාමච්ඡන්දය ය. ව්‍යාපාදය ය.
උද්ධම්භාගිය සංයෝජන පසකි. රූපරාගය ය. අරූපරාගය ය. මානය ය. උද්ධච්චය ය. අවිද්‍යාව ය.
සිල්පද පසකි. සතුන් මැරීමෙන් වැළකීම ය. සොරකමින් වැළකීම ය. වැරදි කාමසේවනයෙන් වැළකීම ය. බොරු කීමෙන් වැළකීම ය. මත්වීමට හා ප්‍රමාදයට හේතුවන මත්පැන් මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතයෙන් වැළකීම ය.
කිසිසේත් නොවිය හැකි කරුණු පසකි. ඇවැත්නි, ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව දැන දැන ප්‍රාණියෙකු ජීවිතයෙන් තොරකරන්නට නොහැක්කේ ය. ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව නුදුන් දෙයක් සොරසිතින් ගන්නට නොහැක්කේ ය. ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව අඹුසැමියන් ලෙස හැසිරෙන්නට නොහැක්කේ ය. ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව දැන දැන බොරු කියන්නට නොහැක්කේ ය. ක්ෂීණාශ්‍රව භික්ෂුව පැවිදි වෙන්නට කලින් ගිහි ගෙදර සිටි අයුරින් කාමයන් රැස්කොට පරිභෝග කරන්නට නොහැක්කේ ය.
ව්‍යසන පසකි. ඥාති ව්‍යසනය ය. භෝග ව්‍යසනය ය. රෝග ව්‍යසනය ය. සීල ව්‍යසන ය. දිට්ඨි ව්‍යසන ය. ඇවැත්නි, සත්වයෝ ඥාති ව්‍යසනය නිසා හෝ භෝග ව්‍යසනය නිසා හෝ රෝග ව්‍යසනය නිසා හෝ කය බිඳී මරණින් මතු අපාය දුර්ගති විනිපාත නම් වූ නිරයෙහි නූපදිති. ඇවැත්නි, සත්වයෝ සීල ව්‍යසනය හේතුවෙන් හෝ දෘෂ්ටි ව්‍යසනය හේතුවෙන් හෝ කය බිඳී මරණින් මතු අපාය දුර්ගති විනිපාත නම් වූ නිරයෙහි උපදිති.
සම්පත් පසකි. ඥාති සම්පත් ය. භෝග සම්පත් ය. නීරෝග සම්පත් ය. සීල සම්පත් ය. දිට්ඨි සම්පත් ය. ඇවැත්නි, සත්වයෝ ඥාති සම්පත් නිසා හෝ භෝග සම්පත් නිසා හෝ නීරෝග සම්පත් නිසා හෝ කය බිඳී මරණින් මතු සුගති සංඛ්‍යාත දෙව්ලොවෙහි නූපදිති. ඇවැත්නි, සත්වයෝ සීල සම්පත් හේතුවෙන් හෝ දෘෂ්ටි සම්පත් හේතුවෙන් හෝ කය බිඳී මරණින් මතු සුගති සංඛ්‍යාත දෙව්ලොවෙහි උපදිති.
දුස්සීලයාගේ සීල විපත්තියෙහි දුර්විපාක පසකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා සිල් වැනසුණු දුස්සීලයා ප්‍රමාදය හේතුවෙන් මහත් වූ භෝග සම්පත්වල හානියට පැමිණෙයි. දුස්සීලයාගේ සීල විපත්තියෙහි මේ පළමු ආදීනවය යි.
තව ද ඇවැත්නි, සිල් වැනසුණු දුස්සීලයාගේ ලාමක අපකීර්තියක් පැතිර යයි. දුස්සීලයාගේ සීල විපත්තියෙහි මේ දෙවෙනි ආදීනවය යි.
තව ද ඇවැත්නි, සිල් වැනසුණු දුස්සීලයා ක්ෂත්‍රීය පිරිසක් හෝ වේවා, බ්‍රාහ්මණ පිරිසක් හෝ වේවා, ගෘහපති පිරිසක් හෝ වේවා, ශ්‍රමණ පිරිසක් හෝ වේවා, යම් ම වූ පිරිසක් කරා එළඹෙයි නම් තේජස් නැති ව සැක සහිත ව එළඹෙන්නේ වෙයි. දුස්සීලයාගේ සීල විපත්තියෙහි මේ තුන්වෙනි ආදීනවයයි.
තව ද ඇවැත්නි, සිල් වැනසුණු දුස්සීලයා සිහිමුළා ව කළුරිය කරයි. දුස්සීලයාගේ සීල විපත්තියෙහි මේ සිව්වෙනි ආදීනවය යි.
තව ද ඇවැත්නි, සිල් වැනසුණු දුස්සීලයා කය බිඳී මරණින් මතු අපාය දුර්ගති විනිපාත නම් වූ නිරයෙහි උපදියි. දුස්සීලයාගේ සීල විපත්තියෙහි මේ පස්වෙනි ආදීනවය යි.
සිල්වතාගේ සීල සම්පත්තියෙහි අනුසස් පසකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා සිල්වතා සීලසම්පන්න වූයේ අප්‍රමාදය හේතුවෙන් මහත් වූ භෝගස්කන්ධයක් ලබයි. සිල්වතාගේ සීල සම්පත්තියෙහි මේ පළමු ආනිශංසය යි.
තව ද ඇවැත්නි, සිල්වතා සීලසම්පන්න වූයේ කල්‍යාණ කීර්ති ඝෝෂාවක් පැතිර යයි. සිල්වතාගේ සීල සම්පත්තියෙහි මේ දෙවෙනි ආනිශංසය යි.
තව ද ඇවැත්නි, සිල්වතා සීලසම්පන්න වූයේ ක්ෂත්‍රීය පිරිසක් හෝ වේවා, බ්‍රාහ්මණ පිරිසක් හෝ වේවා, ගෘහපති පිරිසක් හෝ වේවා, ශ්‍රමණ පිරිසක් හෝ වේවා, යම් ම වූ පිරිසක් කරා එළඹෙයි නම් විශාරද ව සැක රහිත ව එළඹෙන්නේ වෙයි. සිල්වතාගේ සීල සම්පත්තියෙහි මේ තෙවෙනි ආනිශංසයයි.
තව ද ඇවැත්නි, සිල්වතා සීලසම්පන්න වූයේ සිහි මුළා නොවී කළුරිය කරයි. සිල්වතාගේ සීල සම්පත්තියෙහි මේ සිව්වෙනි ආනිශංසය යි.
තව ද ඇවැත්නි, සිල්වතා සීලසම්පන්න වූයේ කය බිඳී මරණින් මතු සුගති සංඛ්‍යාත ස්වර්ග ලෝකයෙහි උපදියි. සිල්වතාගේ සීල සම්පත්තියෙහි මේ පස්වෙනි ආනිශංසය යි.
ඇවැත්නි, අනුන්ට චෝදනා කරනු කැමැති චෝදක භික්ෂුව විසින් පස් කරුණක් තමා තුළ පිහිටුවාගෙන අනුන්ට චෝදනා කළ යුත්තේ ය. සුදුසු කාලයෙහි කියමි; නුසුදුසු කාලයෙහි නොවෙයි. සත්‍ය වූ දෙයින් කියමි; අසත්‍යයෙන් නොවෙයි. මෘදු වචනයෙන් කියමි; ඵරුෂ වචනයෙන් නොවෙයි. අර්ථවත් දෙයින් කියමි; අනර්ථවත් දෙයින් නොවෙයි. මෛත්‍රී සිතින් කියමි; ද්වේෂ සිතින් නොවෙයි. ඇවැත්නි, අනුන්ට චෝදනා කරනු කැමැති චෝදක භික්ෂුව විසින් මේ පස් කරුණ තමා තුළ පිහිටුවාගෙන අනුන්ට චෝදනා කළ යුත්තේ ය.
ප්‍රධන් වීර්යයෙහි අංග පසකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ශ්‍රද්ධාව ඇත්තේ වෙයි. තථාගතයන්ගේ අවබෝධය අදහන්නේ වෙයි. එනම් ‘ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ මේ කරුණින් අරහං වන සේක. සම්මා සම්බුද්ධ වන සේක. විජ්ජාචරණ සම්පන්න වන සේක. සුගත වන සේක. ලෝකවිදූ වන සේක. අනුත්තරෝ පුරිසදම්ම සාරථී වන සේක. සත්ථා දේවමනුස්සානං වන සේක. බුද්ධ වන සේක. භගවා වන සේක’ යනුවෙනි.
(2). අල්ප ආබාධ ඇත්තේ වෙයි. අල්ප රෝග ඇත්තේ වෙයි. වඩා ත් සීත නොවූ ත්, වඩා ත් ඌෂ්ණ නොවූ ත් මධ්‍යම වූ ප්‍රධන් වීර්යයට ඔරොත්තු දෙන ආකාරයේ සම ව දිරවන ග්‍රහණියකින් සමන්විත වූයේ වෙයි.
(3). වංචා නැත්තේ වෙයි. මායා නැත්තේ වෙයි. ඒ වූ සැටියෙන් ම තමාගේ ස්වභාවය ශාස්තෘන් වහන්සේට හෝ නුවණැති සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේලාට හෝ හෙළිදරව් කරන්නේ වෙයි.
(4). අකුසල් දහම් ප්‍රහාණය කිරීම පිණිස ත්, කුසල් දහම් උපදවා ගැනීම පිණිස ත් පටන්ගත් වීරිය ඇත්තේ වෙයි. බලවත් වීරිය ඇත්තේ වෙයි. දැඩි පරාක්‍රමයෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. කුසල් දහම්හි නොපසුබස්නා වීරිය ඇත්තේ වෙයි.
(5). ප්‍රඥාවන්ත වෙයි. හටගැනීම ත්, නැතිවීම ත් දැකීමට සමර්ථ ප්‍රඥාවෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. ආර්ය වූ තියුණු අවබෝධය ඇති කරවන, මැනැවින් දුක් ක්ෂය කරවන ප්‍රඥාවෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි.
සුද්ධාවාස පසකි. අවිහ, අතප්ප, සුදස්ස, සුදස්සී, අකනිට්ඨ යන මේ බ්‍රහ්ම ලෝකයන් අනාගාමී සහ රහත් ශුද්ධ පුද්ගලයන්ට වාසස්ථාන වෙයි.
අනාගාමී පස් දෙනෙකි. අන්තරා පරිනිබ්බායී, උපහච්ච පරිනිබ්බායී, අසංකාර පරිනිබ්බායී, සසංකාර පරිනිබ්බායී සහ උද්ධංසෝතෝ අකනිට්ඨ ගාමීය.
සිතෙහි ඇනෙන හුල් පසකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව තම ශාස්තෘන් වහන්සේ පිළිබඳ ව සැක කරයි. විචිකිච්ඡා කරයි. ශ්‍රද්ධාවෙහි නොබැස ගනියි. නොපහදියි. ඇවැත්නි, යම් ඒ භික්ෂුවක් තම ශාස්තෘන් වහන්සේ පිළිබඳව සැක කරයි ද, විචිකිච්ඡා කරයි ද, ශ්‍රද්ධාවෙහි නොබැස ගනියි ද, නොපහදියි ද, එකල්හී කෙලෙස් තවන වීර්යයෙන් යුතු ව, නැවත නැවත යෙදෙමින් දැඩි වීර්යයෙන් යුතු ව ධර්මයේ හැසිරෙන්නට ඔහුගේ සිත නොනැමෙයි. යමෙකුගේ සිත කෙලෙස් තවන වීර්යයෙන් යුතු ව, නැවත නැවත යෙදෙමින්, නිතර කරනු ලබන, දැඩි වීර්යයෙන් යුතුව ධර්මයේ හැසිරෙන්නට යම් කරුණකින් නොපෙළඹෙයි නම් මෙසේ ඔහුගේ සිතෙහි ඇණී ඇති මෙම පළමු වැනි හුල වෙයි.
(2) – (5). තවද ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ධර්මය පිළිබඳ ව සැක කරයි. ….(පෙ)…. සංඝයා පිළිබඳ ව සැක කරයි. ….(පෙ)…. ශික්ෂාව පිළිබඳ ව සැක කරයි. ….(පෙ)…. සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේලා පිළිබඳ ව කෝපයෙන් සිටියි. අමනාපයෙන් සිටියි. ගැටුණු සිතින් හටගත් හුල ඇති ව සිටියි. ඇවැත්නි, යම් ඒ භික්ෂුවක් සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේලා පිළිබඳ ව කෝපයෙන් සිටියි ද, අමනාපයෙන් සිටියි ද, ගැටුණු සිතින් හටගත් හුල ඇති ව සිටියි ද, එකල්හී කෙලෙස් තවන වීර්යයෙන් යුතු ව, නැවත නැවත යෙදෙමින්, නිතර කරනු ලබන, දැඩි වීර්යයෙන් යුතු ව ධර්මයේ හැසිරෙන්නට ඔහුගේ සිත නොනැමෙයි. යමෙකුගේ සිත කෙලෙස් තවන වීර්යයෙන් යුතු ව, නැවත නැවත යෙදෙමින්, නිතර කරනු ලබන, දැඩි වීර්යයෙන් යුතු ව ධර්මයේ හැසිරෙන්නට යම් කරුණකින් නොපෙළඹෙයි නම් මෙය ඔහුගේ සිතෙහි ඇණී ඇති පස්වෙනි හුල වෙයි.
සිතා වෙලා ගත් බැඳීම් පසකි.
(1). ඇවැත්නි, භික්ෂුව පංචකාම ගුණයන් පිළිබඳව දුරු නොකර ගත් රාගයෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. දුරු නොකර ගත් ආශාවෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. දුරු නොකර ගත් ප්‍රේමයෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. දුරු නොකර ගත් පිපාසයෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. දුරු නොකර ගත් දාහයෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. දුරු නොකර ගත් තෘෂ්ණාවෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් ඒ භික්ෂුවක් පංචකාම ගුණයන් පිළිබඳව දුරු නොකර ගත් රාගයෙන් යුක්ත වූයේ නම්, දුරු නොකර ගත් ආශාවෙන් යුක්ත වූයේ නම්, දුරු නොකර ගත් ප්‍රේමයෙන් යුක්ත වූයේ නම්, දුරු නොකර ගත් පිපාසයෙන් යුක්ත වූයේ නම්, දුරු නොකර ගත් දාහයෙන් යුක්ත වූයේ නම්, දුරු නොකර ගත් තෘෂ්ණාවෙන් යුක්ත වූයේ නම් එකල්හී කෙලෙස් තවන වීර්යයෙන් යුතු ව, නැවත නැවත යෙදෙමින්, නිතර කරනු ලබන, දැඩි වීර්යයෙන් යුතු ව ධර්මයේ හැසිරෙන්නට ඔහුගේ සිත නොනැමෙයි. යමෙකුගේ සිත කෙලෙස් තවන වීර්යයෙන් යුතු ව, නැවත නැවත යෙදෙමින්, නිතර කරනු ලබන, දැඩි වීර්යයෙන් යුතු ව ධර්මයේ හැසිරෙන්නට යම් කරුණකින් නොපෙළඹෙයි නම් මෙය ඔහුගේ සිතෙහි බැඳී ඇති පළමුවෙනි බන්ධනය යි.
(2) – (3). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව කය පිළිබඳව දුරු නොකර ගත් රාගයෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. ….(පෙ)…. රූපය පිළිබඳව දුරු නොකර ගත් රාගයෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. ….(පෙ)….
(4). තවද ඇවැත්නි, භික්ෂුව කුස පුරා ඇති තාක් වළඳා නින්දෙන් ලැබෙන සැපයෙහි, ස්පර්ශ සැපයෙහි, අලස සැපයෙහි යෙදෙමින් වාසය කරයි. ….(පෙ)….
(5). තවද ඇවැත්නි, භික්ෂුව එක්තරා දෙව්ලොවක සිත පිහිටුවාගෙන බඹසරෙහි හැසිරෙයි. එනම් ‘මම් මේ සීලයෙන් හෝ ව්‍රතයෙන් හෝ තපසින් හෝ බඹසරින්, දෙවියෙක් හෝ වන්නෙමි. අන්‍ය වූ දෙවිකෙනෙක් හෝ වන්නෙමි’යි. ඇවැත්නි, යම් ඒ භික්ෂුවක් එක්තරා දෙව්ලොවක සිත පිහිටුවාගෙන බඹසර හැසිරෙයි නම්, එනම් ‘මම් මේ සීලයෙන් හෝ ව්‍රතයෙන් හෝ තපසින් හෝ බඹසරින් හෝ දෙවියෙක් හෝ වන්නෙමි. අන්‍ය වූ දෙවිකෙනෙක් හෝ වන්නෙමි’ යි. එකල්හී කෙලෙස් තවන වීර්යයෙන් යුතු ව, නැවත නැවත යෙදෙමින්, නිතර කරනු ලබන, දැඩි වීර්යයෙන් යුතු ව ධර්මයේ හැසිරෙන්නට ඔහුගේ සිත නොනැමෙයි. යමෙකුගේ සිත කෙලෙස් තවන වීර්යයෙන් යුතු ව, නැවත නැවත යෙදෙමින්, නිතර කරනු ලබන, දැඩි වීර්යයෙන් යුතු ව ධර්මයේ හැසිරෙන්නට යම් කරුණකින් නොපෙළඹෙයි නම් මෙය ඔහුගේ සිතෙහි බැඳී ඇති පස්වෙනි බන්ධනය යි.
ඉන්ද්‍රිය පසකි. ඇස යනු ඉන්ද්‍රියකි. කන යනු ඉන්ද්‍රියකි. නාසය යනු ඉන්ද්‍රියකි. දිව යනු ඉන්ද්‍රියකි. කය යනු ඉන්ද්‍රියකි.
තවත් ඉන්ද්‍රිය පසකි. සැපය යනු ඉන්ද්‍රියකි. දුක යනු ඉන්ද්‍රියකි. සොම්නස යනු ඉන්ද්‍රියකි. දොම්නස යනු ඉන්ද්‍රියකි. උපේක්ෂාව යනු ඉන්ද්‍රියකි.
තවත් ඉන්ද්‍රිය පසකි. ශ්‍රද්ධාව යනු ඉන්ද්‍රියකි. වීර්යය යනු ඉන්ද්‍රියකි. සිහිය යනු ඉන්ද්‍රියකි. සමාධිය යනු ඉන්ද්‍රියකි. ප්‍රඥාව යනු ඉන්ද්‍රියකි.
නිස්සරණීය ධාතු පසකි.
ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව හට කාමයන් මෙනෙහි කරද්දී කාමයන් තුළ සිත නොබැසගනියි. නොපහදියි. නොපිහිටයි. නොගැලෙයි. ඒ භික්ෂුවට කාමයන්ගෙන් නික්මීම වූ අසුභය මෙනෙහි කරද්දී ඒ නෙක්ඛම්මයෙහි සිත බැසගනියි. පහදියි. පිහිටයි. ගැලෙයි. ඔහුගේ ඒ සිත මැනැවින් නෙක්ඛම්මයට ගියේ ය. මැනැවින් දියුණු වූයේ ය. කාමයන්ගෙන් මැනැවින් නැගී සිටියේ ය. මැනැවින් මිදුණේ ය. මැනැවින් කාමයන්ගෙන් විසංයුක්ත වූයේ ය. කාමයන් හේතුවෙන් දුක් පරිදාහ ඇති යම් ආශ්‍රවයෝ උපදිත් නම් හේ එයින් මිදුණේ වෙයි. හේ ඒ කාම වේදනාව නොවිඳියි. මේ අසුභ සමාධිය කාමයන්ගේ නික්ම යෑම යැයි කියන ලදී.
තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව හට ද්වේෂය මෙනෙහි කරද්දී ද්වේෂය තුළ සිත නොබැසගනියි. නොපහදියි. නොපිහිටයි. නොගැලෙයි. ඒ භික්ෂුවට ද්වේෂයෙන් නික්මීම වූ මෛත්‍රිය මෙනෙහි කරද්දී ඒ මෛත්‍රියෙහි සිත බැස ගනියි. පහදියි. පිහිටයි. ගැලෙයි. ඔහුගේ ඒ සිත මැනැවින් මෛත්‍රියට ගියේ ය. මැනැවින් දියුණු වූයේ ය. ද්වේෂයෙන් මැනැවින් නැගී සිටියේ ය. මැනැවින් මිදුණේ ය. මැනැවින් ද්වේෂයෙන් විසංයුක්ත වූයේ ය. ද්වේෂය හේතුවෙන් දුක් පරිදාහ ඇති යම් ආශ්‍රවයෝ උපදිත් නම් හේ එයින් මිදුණේ වෙයි. හේ ඒ ද්වේෂ වේදනාව නොවිඳියි. මේ මෛත්‍රී සමාධිය ද්වේෂයෙන් නික්ම යෑම යැයි කියන ලදී.
තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව හට හිංසාව මෙනෙහි කරද්දී හිංසාව තුළ සිත නොබැසගනියි. නොපහදියි. නොපිහිටයි. නොගැලෙයි. ඒ භික්ෂුවට හිංසාවෙන් නික්මීම වූ කරුණාව මෙනෙහි කරද්දී ඒ කරුණාවෙහි සිත බැසගනියි. පහදියි. පිහිටයි. ගැලෙයි. ඔහුගේ ඒ සිත මැනැවින් කරුණාවට ගියේ ය. මැනැවින් දියුණු වූයේ ය. හිංසාවෙන් මැනැවින් නැගී සිටියේ ය. මැනැවින් මිදුණේ ය. මැනැවින් හිංසාවෙන් විසංයුක්ත වූයේ ය. හිංසාව හේතුවෙන් දුක් පරිදාහ ඇති යම් ආශ්‍රවයෝ උපදිත් නම් හේ එයින් මිදුණේ වෙයි. හේ ඒ හිංසා වේදනාව නොවිඳියි. මේ කරුණා සමාධිය හිංසාවෙන් නික්ම යෑම යැයි කියන ලදී.
තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව හට රූපයන් මෙනෙහි කරද්දී රූපයන් තුළ සිත නොබැසගනියි. නොපහදියි. නොපිහිටයි. නොගැලෙයි. ඒ භික්ෂුවට රූපයෙන් නික්මීම වූ අරූපය මෙනෙහි කරද්දී ඒ අරූපයෙහි සිත බැසගනියි. පහදියි. පිහිටයි. ගැලෙයි. ඔහුගේ ඒ සිත මැනැවින් අරූපයට ගියේ ය. මැනැවින් දියුණු වූයේ ය. රූපයෙන් මැනැවින් නැගී සිටියේ ය. මැනැවින් මිදුණේ ය. මැනැවින් රූපයෙන් විසංයුක්ත වූයේ ය. රූපය හේතුවෙන් දුක් පරිදාහ ඇති යම් ආශ්‍රවයෝ උපදිත් නම් හේ එයින් මිදුණේ වෙයි. හේ ඒ රූප වේදනාව නොවිඳියි. මේ අරූප සමාධිය රූපයෙන් නික්ම යෑම යැයි කියන ලදී.
තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව හට පංච උපාදානස්කන්ධය මෙනෙහි කරද්දී පංච උපාදානස්කන්ධය තුළ සිත නොබැසගනියි. නොපහදියි. නොපිහිටයි. නොගැලෙයි. ඒ භික්ෂුවට පංච උපාදානස්කන්ධයෙන් නික්මීම වූ සක්කාය නිරෝධය මෙනෙහි කරද්දී ඒ සක්කාය නිරෝධයෙහි සිත බැසගනියි. පහදියි. පිහිටයි. ගැලෙයි. ඔහුගේ ඒ සිත මැනැවින් සක්කාය නිරෝධයට ගියේ ය. මැනැවින් දියුණු වූයේ ය. පංච උපාදානස්කන්ධයෙන් මැනැවින් නැගී සිටියේ ය. මැනැවින් මිදුණේ ය. මැනැවින් පංච උපාදානස්කන්ධයෙන් විසංයුක්ත වූයේ ය. පංච උපාදානස්කන්ධය හේතුවෙන් දුක් පරිදාහ ඇති යම් ආශ්‍රවයෝ උපදිත් නම් හේ එයින් මිදුණේ වෙයි. හේ ඒ පංච උපාදානස්කන්ධ වේදනාව නොවිඳියි. මේ සක්කාය නිරෝධය සක්කායෙන් නික්ම යෑම යැයි කියන ලදී.
විමුක්තායතන පසකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව හට ශාස්තෘන් වහන්සේ හෝ වෙනත් ගුරු තන්හිලා සැලකෙන සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේ නමක් හෝ ධර්මය දේශනා කරති. ඇවැත්නි, ඒ භික්ෂුවට ශාස්තෘන් වහන්සේ හෝ වෙනත් ගුරු තන්හිලා සැලකෙන සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේ නමක් හෝ යම් යම් අයුරින් ධර්මය දේශනා කරත් ද, ඒ ඒ අයුරින් ඒ භික්ෂුව ඒ ධර්මයෙහි අරුත් මැනැවින් දන්නේ ද වෙයි. ධර්මය මැනැවින් දන්නේ ද වෙයි. ධර්මයේ අරුත් නුවණින් දැනගන්නා, ධර්මය නුවණින් දැනගන්නා ඒ භික්ෂුවට ප්‍රමුදිත බව ඇතිවෙයි. ප්‍රමුදිත බව ඇත්තහුට ප්‍රීතිය ඇතිවෙයි. ප්‍රීති සිත් ඇත්තහුගේ කය සංසිඳෙයි. සංසිඳුණු කය ඇති කෙනා සැපයක් විඳියි. සැප ඇත්තහුගේ සිත සමාධිමත් වෙයි. පළමු විමුත්තායතනය මෙය යි.
(2). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව හට ශාස්තෘන් වහන්සේ හෝ වෙනත් ගුරු තන්හිලා සැලකෙන සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේ නමක් හෝ ධර්මය දේශනා නොකරති. වැලිදු යම් අයුරකින් අසන ලද්දේ වෙයි ද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගන්නා ලද්දේ වෙයි ද, ඒ අයුරින් ඒ ධර්මය විස්තර වශයෙන් අන්‍යයන්ට දේශනා කරයි. ඇවැත්නි, භික්ෂුව යම් අයුරින් අසන ලද්දේ ද, යම් අයුරින් පිරිවහන ලද්දේ ද, ඒ අයුරින් ධර්මය විස්තර වශයෙන් අන්‍යයන්ට දේශනා කරයි ද, ඒ ඒ අයුරින් ඒ භික්ෂුව ඒ ධර්මයෙහි අරුත් මැනැවින් දන්නේ ද වෙයි. ධර්මය මැනැවින් දන්නේ ද වෙයි. ධර්මයේ අරුත් නුවණින් දැනගන්නා, ධර්මය නුවණින් දැනගන්නා ඒ භික්ෂුවට ප්‍රමුදිත බව ඇතිවෙයි. ප්‍රමුදිත බව ඇත්තහුට ප්‍රීතිය ඇතිවෙයි. ප්‍රීති සිත් ඇත්තහුගේ කය සංසිඳෙයි. සංසිඳුණු කය ඇති කෙනා සැපයක් විඳියි. සැප ඇත්තහුගේ සිත සමාධිමත් වෙයි. දෙවන විමුත්තායතනය මෙය යි.
(3). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව හට ශාස්තෘන් වහන්සේ හෝ වෙනත් ගුරු තන්හිලා සැලකෙන සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේ නමක් හෝ ධර්මය දේශනා නොකරති. යම් අයුරකින් අසන ලද්දේ වෙයි ද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගන්නා ලද්දේ වෙයි ද, ඒ අයුරින් ධර්මය විස්තර වශයෙන් අන්‍යයන්ට දේශනා ද නොකරයි. වැලිදු යම් අයුරකින් අසන ලද්දේ ද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගන්නා ලද්දේ ද, ඒ අයුරින් ධර්මය විස්තර වශයෙන් සජ්ඣායනා කරයි. ඇවැත්නි, භික්ෂුව යම් අයුරකින් අසන ලද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගත් ධර්මය යම් යම් අයුරින් විස්තර වශයෙන් සජ්ඣායනා කරයි ද, ඒ ඒ අයුරින් ඒ භික්ෂුව ඒ ධර්මයෙහි අරුත් මැනැවින් දන්නේ ද වෙයි. ධර්මය මැනැවින් දන්නේ ද වෙයි. ධර්මයේ අරුත් නුවණින් දැනගන්නා, ධර්මය නුවණින් දැනගන්නා ඒ භික්ෂුවට ප්‍රමුදිත බව ඇතිවෙයි. ප්‍රමුදිත බව ඇත්තහුට ප්‍රීතිය ඇතිවෙයි. ප්‍රීති සිත් ඇත්තහුගේ කය සංසිඳෙයි. සංසිඳුණු කය ඇති කෙනා සැපයක් විඳියි. සැප ඇත්තහුගේ සිත සමාධිමත් වෙයි. තුන්වන විමුත්තායතනය මෙය යි.
(4). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව හට ශාස්තෘන් වහන්සේ හෝ වෙනත් ගුරු තන්හිලා සැලකෙන සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේ නමක් හෝ ධර්මය දේශනා නොකරති. යම් අයුරකින් අසන ලද්දේ වෙයි ද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගන්නා ලද්දේ වෙයි ද, ඒ අයුරින් ධර්මය විස්තර වශයෙන් අන්‍යයන්ට දේශනා ද නොකරයි. යම් අයුරකින් අසන ලද්දේ ද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගන්නා ලද්දේ ද ඒ අයුරින් ධර්මය විස්තර වශයෙන් සජ්ඣායනා ද නොකරයි. වැලිදු යම් අයුරකින් අසන ලද්දේ ද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගන්නා ලද්දේ ද ඒ අයුරින් ධර්මය සිතින් නැවත නැවත මෙනෙහි කරයි. නැවත නැවත විචාරයි. නුවණින් විමසයි. ඇවැත්නි, භික්ෂුව යම් අයුරකින් අසන ලද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගත් ධර්මය යම් යම් අයුරින් සිතින් නැවත නැවත මෙනෙහි කරයි ද, නැවත නැවත විචාරයි ද, නුවණින් විමසයි ද, ඒ ඒ අයුරින් ඒ භික්ෂුව ඒ ධර්මයෙහි අරුත් මැනැවින් දන්නේ ද වෙයි. ධර්මය මැනැවින් දන්නේ ද වෙයි. ධර්මයේ අරුත් නුවණින් දැනගන්නා, ධර්මය නුවණින් දැනගන්නා ඒ භික්ෂුවට ප්‍රමුදිත බව ඇතිවෙයි. ප්‍රමුදිත බව ඇත්තහුට ප්‍රීතිය ඇතිවෙයි. ප්‍රීති සිත් ඇත්තහුගේ කය සංසිඳෙයි. සංසිඳුණු කය ඇති කෙනා සැපයක් විඳියි. සැප ඇත්තහුගේ සිත සමාධිමත් වෙයි. සිව්වෙනි විමුත්තායතනය මෙය යි.
(5). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව හට ශාස්තෘන් වහන්සේ හෝ වෙනත් ගුරු තන්හිලා සැලකෙන සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේ නමක් හෝ ධර්මය දේශනා නොකරති. යම් අයුරකින් අසන ලද්දේ වෙයි ද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගන්නා ලද්දේ වෙයි ද, ඒ අයුරින් ධර්මය විස්තර වශයෙන් අන්‍යයන්ට දේශනා ද නොකරයි. යම් අයුරකින් අසන ලද්දේ ද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගන්නා ලද්දේ ද ඒ අයුරින් ධර්මය විස්තර වශයෙන් සජ්ඣායනා ද නොකරයි. යම් අයුරකින් අසන ලද්දේ ද, යම් අයුරකින් ඉගෙන ගන්නා ලද්දේ ද ඒ අයුරින් ධර්මය සිතින් නැවත නැවත මෙනෙහි නොකරයි. නැවත නැවත නොවිචාරයි. නුවණින් නොවිමසයි. වැලිදු ඔහු විසින් එක්තරා සමාධි නිමිත්තක් මැනැවින් ඇති කරගත්තේ වෙයි. හොඳින් මෙනෙහි කරන ලද්දේ වෙයි. හොඳින් දරා ගන්නා ලද්දේ වෙයි. ප්‍රඥාවෙන් මැනැවින් අවබෝධ කරන ලද්දේ වෙයි. ඇවැත්නි, භික්ෂුව යම් යම් අයුරකින් එක්තරා සමාධි නිමිත්තක් මැනැවින් ඇති කරගත්තේ වෙයි ද, හොඳින් මෙනෙහි කරන ලද්දේ වෙයි ද, හොඳින් දරා ගන්නා ලද්දේ වෙයි ද, ප්‍රඥාවෙන් මැනැවින් අවබෝධ කරන ලද්දේ වෙයි ද, ඒ ඒ අයුරින් ඒ භික්ෂුව ඒ ධර්මයෙහි අරුත් මැනැවින් දන්නේ ද වෙයි. ධර්මය මැනැවින් දන්නේ ද වෙයි. ධර්මයේ අරුත් නුවණින් දැනගන්නා, ධර්මය නුවණින් දැනගන්නා ඒ භික්ෂුවට ප්‍රමුදිත බව ඇතිවෙයි. ප්‍රමුදිත බව ඇත්තහුට ප්‍රීතිය ඇතිවෙයි. ප්‍රීති සිත් ඇත්තහුගේ කය සංසිඳෙයි. සංසිඳුණු කය ඇති කෙනා සැපයක් විඳියි. සැප ඇත්තහුගේ සිත සමාධිමත් වෙයි. පස්වෙනි විමුත්තායතනය මෙය යි.
විමුක්තිය පිණිස නුවණ මේරීමට පවතින සංඥා පසකි. අනිත්‍ය සංඥාව ය, අනිත්‍යයෙහි දුක්ඛ සංඥාව ය, දුක්ඛයෙහි අනාත්ම සංඥාව ය, ප්‍රහාණ සංඥාව ය, විරාග සංඥාව ය.
ඇවැත්නි, මේ වනාහී සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද පසක් බැගින් වූ ධර්මයෝ ය. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද සය බැගින් වූ ධර්මයෝ ඇත්තාහ. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ වෙයි ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු ය. වාද විවාද නොකළ යුතු ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය. ඒ සයක් බැගින් වූ ධර්මයෝ කවරහු ද?
එනම්; ආධ්‍යාත්මික ආයතන සයකි. ඇස ආයතනයකි. කන ආයතනයකි. නාසය ආයතනයකි. දිව ආයතනයකි. කය ආයතනයකි. මනස ආයතනයකි.
බාහිර ආයතන සයකි. රූප ආයතනයකි. ශබ්ද ආයතනයකි. ගන්ධ ආයතනයකි. රස ආයතනයකි. පහස ආයතනයකි. අරමුණු ආයතනයකි.
විඤ්ඤාණකාය සයකි. ඇසේ විඤ්ඤාණය ය. කනේ විඤ්ඤාණය ය. නාසයේ විඤ්ඤාණය ය. දිවේ විඤ්ඤාණය ය. කයේ විඤ්ඤාණය ය. මනසේ විඤ්ඤාණය ය.
ස්පර්ශකාය සයකි. ඇසේ ස්පර්ශය ය. කනේ ස්පර්ශය ය. නාසයේ ස්පර්ශය ය. දිවේ ස්පර්ශය ය. කයේ ස්පර්ශය ය. මනසේ ස්පර්ශය ය.
වේදනාකාය සයකි. ඇසේ ස්පර්ශයෙන් උපන් වේදනාව ය. කනේ ස්පර්ශයෙන් උපන් වේදනාව ය. නාසයේ ස්පර්ශයෙන් උපන් වේදනාව ය. දිවේ ස්පර්ශයෙන් උපන් වේදනාව ය. කයේ ස්පර්ශයෙන් උපන් වේදනාව ය. මනසේ ස්පර්ශයෙන් උපන් වේදනාව ය.
සංඥාකාය සයකි. රූප සංඥා ය. ශබ්ද සංඥා ය. ගන්ධ සංඥා ය. රස සංඥා ය. පහස සංඥා ය. අරමුණු සංඥා ය.
සංචේතනාකාය සයකි. රූප පිළිබඳ ව චේතනා පහළ කිරීම ය. ශබ්ද පිළිබඳ ව චේතනා පහළ කිරීම ය. ගන්ධ පිළිබඳ ව චේතනා පහළ කිරීම ය. රස පිළිබඳ ව චේතනා පහළ කිරීම ය. පහස පිළිබඳ ව චේතනා පහළ කිරීම ය. අරමුණු පිළිබඳ ව චේතනා පහළ කිරීම ය.
තණ්හාකාය සයකි. රූප තණ්හාව ය. ශබ්ද තණ්හාව ය. ගන්ධ තණ්හාව ය. රස තණ්හාව ය. පහස තණ්හාව ය. අරමුණු තණ්හාව ය.
අගෞරව සයකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ශාස්තෘන් වහන්සේ කෙරෙහි ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවැතුම් නැති ව වාසය කරයි. ධර්මය කෙරෙහි ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවැතුම් නැති ව වාසය කරයි. සංඝයා කෙරෙහි ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවැතුම් නැති ව වාසය කරයි. ශික්ෂාව කෙරෙහි ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවැතුම් නැති ව වාසය කරයි. අප්‍රමාදය කෙරෙහි ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවැතුම් නැති ව වාසය කරයි. දහම් පිළිසඳර කෙරෙහි ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවැතුම් නැති ව වාසය කරයි.
ගෞරව සයකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ශාස්තෘන් වහන්සේ කෙරෙහි ගෞරව ඇති ව, යටහත් පැවැතුම් ඇති ව වාසය කරයි. ධර්මය කෙරෙහි ගෞරව ඇති ව, යටහත් පැවැතුම් ඇති ව වාසය කරයි. සංඝයා කෙරෙහි ගෞරව ඇති ව, යටහත් පැවැතුම් ඇති ව වාසය කරයි. ශික්ෂාව කෙරෙහි ගෞරව ඇති ව, යටහත් පැවැතුම් ඇති ව වාසය කරයි. අප්‍රමාදය කෙරෙහි ගෞරව ඇති ව, යටහත් පැවැතුම් ඇති ව වාසය කරයි. දහම් පිළිසඳර කෙරෙහි ගෞරව ඇති ව, යටහත් පැවැතුම් ඇති ව වාසය කරයි.
සොම්නස් උපවිචාර සයකි. ඇසින් රූපයක් දැක සොම්නසට කරුණු වූ ඒ රූපය ගැන නැවත නැවත සිතයි. කනින් ශබ්දයක් අසා ….(පෙ)…. නාසයෙන් ගඳ සුවඳ දැන ….(පෙ)…. දිවෙන් රස විඳ ….(පෙ)…. කයෙන් පහස ලබා ….(පෙ)…. මනසින් අරමුණු දැන සොම්නසට කරුණු වූ ඒ අරමුණු ගැන නැවත නැවත සිතයි.
දොම්නස් උපවිචාර සයකි. ඇසින් රූපයක් දැක දොම්නසට කරුණු වූ ඒ රූපය ගැන නැවත නැවත සිතයි. කනින් ශබ්දයක් අසා ….(පෙ)…. නාසයෙන් ගඳ සුවඳ දැන ….(පෙ)…. දිවෙන් රස විඳ ….(පෙ)…. කයෙන් පහස ලබා ….(පෙ)…. මනසින් අරමුණු දැන දොම්නසට කරුණු වූ ඒ අරමුණු ගැන නැවත නැවත සිතයි.
උපේක්ෂා උපවිචාර සයකි. ඇසින් රූපයක් දැක උපේක්ෂාවට කරුණු වූ ඒ රූපය ගැන නැවත නැවත සිතයි. කනින් ශබ්දයක් අසා ….(පෙ)…. නාසයෙන් ගඳ සුවඳ දැන ….(පෙ)…. දිවෙන් රස විඳ ….(පෙ)…. කයෙන් පහස ලබා ….(පෙ)…. මනසින් අරමුණු දැන උපේක්ෂාවට කරුණු වූ ඒ අරමුණු ගැන නැවත නැවත සිතයි.
සිහි කටයුතු ධර්ම සයකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව හට සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේලා කෙරෙහි ඉදිරිපිට ත්, නැති විට ත් මෛත්‍රී සහගත කායික ක්‍රියාවන් හොඳින් පිහිටියේ වෙයි. මෙය ද ප්‍රිය බව ඇති කරන, ගෞරවය ඇති කරන, එක් වීම පිණිස පවතින, විවාද නොවීම පිණිස පවතින, සමඟිය පිණිස පවතින, සුව සේ එකට වාසය කිරීම පිණිස පවතින සාරාණීය ධර්මයකි.
(2). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව හට සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේලා කෙරෙහි ඉදිරිපිට ත්, නැති විට ත් මෛත්‍රී සහගත වචන භාවිතය ….(පෙ)….
(3). මෛත්‍රී සහගත සිතුවිලි හොඳින් පිහිටියේ වෙයි. මෙය ද ප්‍රිය බව ඇති කරන, ගෞරවය ඇති කරන, එක් වීම පිණිස පවතින, විවාද නොවීම පිණිස පවතින, සමඟිය පිණිස පවතින, සුව සේ එකට වාසය කිරීම පිණිස පවතින සාරාණීය ධර්මයකි.
(4). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුවක් ධාර්මික ව දැහැමින් ලද යම් ඒ ලාභයන් ඇද්ද, අඩුගණනේ තම පාත්‍රයට ලැබුණු යමක් ඇද්ද, එබඳු වූ ලද දෙයක් සම සේ බෙදා වළඳන සුළු වූයේ වෙයි. සිල්වත් සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේලා සමඟ සැමට සාධාරණ ව බෙදා වළඳන සුළු වූයේ වෙයි. මෙය ද ප්‍රිය බව ඇති කරන, ගෞරවය ඇති කරන, එක් වීම පිණිස පවතින, විවාද නොවීම පිණිස පවතින, සමඟිය පිණිස පවතින, සුව සේ එකට වාසය කිරීම පිණිස පවතින සාරාණීය ධර්මයකි.
(5). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුවක් යම් ඒ සිල්පද ඇද්ද, කඩ නොවූ ත්, සිදුරු නොවූ ත්, කැලැල් නොවූ ත්, පැල්ලම් නොවූ ත්, තෘෂ්ණාදාස බවට පත් නොවූ ත්, නුවණැත්තන්ගේ පැසසුමට ලක්වන්නා වූ ත්, දෘෂ්ටි ග්‍රහණයට හසු නොවූ ත්, සමාධිය පිණිස පවතින්නා වූ ත් සිල්පද ඇද්ද, එබඳු වූ සීලයෙන් යුතුව සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේලා ඉදිරිපිට ත්, නැති විට ත් සීලයෙන් සමාන බවට පැමිණ වාසය කරයි. මෙය ද ප්‍රිය බව ඇති කරන, ගෞරවය ඇති කරන, එක් වීම පිණිස පවතින, විවාද නොවීම පිණිස පවතින, සමඟිය පිණිස පවතින, සුව සේ එකට වාසය කිරීම පිණිස පවතින සාරාණීය ධර්මයකි.
(6). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුවක් යම් මේ දෘෂ්ටියක් ආර්ය වෙයි ද, නිවන පිණිස පවතියි ද, එයින් යුක්ත වූවහුට මැනැවින් දුක් ගෙවා යයි නම්, එබඳු වූ දෘෂ්ටියකින් යුතුව සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේලා ඉදිරිපිට ත්, නැති විට ත් දෘෂ්ටියෙන් සමාන බවට පැමිණ වාසය කරයි. මෙය ද ප්‍රිය බව ඇති කරන, ගෞරවය ඇති කරන, එක් වීම පිණිස පවතින, විවාද නොවීම පිණිස පවතින, සමඟිය පිණිස පවතින, සුව සේ එකට වාසය කිරීම පිණිස පවතින සාරාණීය ධර්මයකි.
විවාදයන්ට මුල් වන කරුණු සයකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ක්‍රෝධයෙන් යුක්ත වූයේ, බද්ධ වෛර ඇත්තේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් ඒ භික්ෂුවක් ක්‍රෝධයෙන් යුක්ත ව බද්ධ වෛරී ව සිටියි නම්, හේ ශාස්තෘන් වහන්සේට ද ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි. ධර්මයට ද ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි. සංඝයාට ද ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි. ශික්ෂාව ත් පිරිපුන් නොකරන්නේ වෙයි.
ඇවැත්නි, යම් ඒ භික්ෂුවක් ශාස්තෘන් වහන්සේට ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි ද, ධර්මයට ද ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි ද, සංඝයාට ද ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි ද, ශික්ෂාව ත් පිරිපුන් නොකරන්නේ වෙයි ද, යම් විවාදයක් බොහෝ ජනයාට අහිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට දුක් පිණිස, බොහෝ ජනයාට අනර්ථය පිණිස, දෙව් මිනිසුන්ට අහිත පිණිස, දුක් පිණිස හේතු වෙයි ද, සංඝයා මැද ඒ විවාදය උපදවන්නේ ඔහු ය.
ඇවැත්නි, ඉදින් ඔබ විවාදයට මුල් වූ මෙබඳු වූ දෙයක් තමන් තුළ වේවා, බාහිර පිරිස තුළ වේවා දකින්නහු නම්, ඇවැත්නි, ඔබ ඒ පවිටු විවාද මූලය ප්‍රහාණය කිරීමට වීර්යය කරව්. ඇවැත්නි, ඉදින් ඔබ විවාදයට මුල් වූ මෙබඳු වූ දෙයක් තමන් තුළ වේවා, බාහිර පිරිස තුළ වේවා නොදකින්නහු නම්, ඇවැත්නි, ඔබ ඒ පවිටු විවාද මූලය අනාගතයෙහි ත් හටනොගැනීම පිණිස පිළිපදිව්. මේ අයුරින් ඒ පවිටු විවාද මූලය ප්‍රහාණය වෙයි. මේ අයුරින් ඒ පවිටු විවාද මූලය අනාගතයෙහි නූපදීම වෙයි.
(2). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ගුණමකු වූයේ, එකටඑක කරන්නේ වෙයි. ….(පෙ)….
(3). ඊර්ෂ්‍යා කරන්නේ, මසුරු වූයේ වෙයි. ….(පෙ)….
(4). වංචා ඇත්තේ, මායා ඇත්තේ වෙයි. ….(පෙ)….
(5). පවිටු ආශා ඇත්තේ, මිසදිටු ගත්තේ වෙයි. ….(පෙ)….
(6). තම දෘෂ්ටිය ම දැඩි ව ගත්තේ, තමා දැඩි ව ගත් වැරදි මතය බැහැර නොකළ හැක්කේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් ඒ භික්ෂුවක් තම දෘෂ්ටිය දැඩි ව ගෙන, තමා ගත් වැරදි මතය බැහැර නොකර සිටියි නම්, හේ ශාස්තෘන් වහන්සේට ද ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි. ධර්මයට ද ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි. සංඝයාට ද ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි. ශික්ෂාව ත් පිරිපුන් නොකරන්නේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් ඒ භික්ෂුවක් ශාස්තෘන් වහන්සේට ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි ද, ධර්මයට ද ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි ද, සංඝයාට ද ගෞරව නැති ව, යටහත් පැවතුම් නැති ව වාසය කරයි ද, ශික්ෂාව ත් පිරිපුන් නොකරන්නේ වෙයි ද, යම් විවාදයක් බොහෝ ජනයාට අහිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට දුක් පිණිස, බොහෝ ජනයාට අනර්ථය පිණිස, දෙව් මිනිසුන්ට අහිත පිණිස, දුක් පිණිස හේතු වෙයි ද, සංඝයා මැද විවාදය උපදවන්නේ ඔහු ය.
ඇවැත්නි, ඉදින් ඔබ විවාදයට මුල් වූ මෙබඳු වූ දෙයක් තමන් තුළ වේවා, බාහිර පිරිස තුළ වේවා දකින්නහු නම්, ඇවැත්නි, ඔබ ඒ පවිටු විවාද මූලය ප්‍රහාණය කිරීමට වීර්යය කරව්. ඇවැත්නි, ඉදින් ඔබ විවාදයට මුල් වූ මෙබඳු වූ දෙයක් තමන් තුළ වේවා, බාහිර පිරිස තුළ වේවා නොදකින්නහු නම්, ඇවැත්නි, ඔබ ඒ පවිටු විවාද මූලය අනාගතයෙහි ත් හටනොගැනීම පිණිස පිළිපදිව්. මේ අයුරින් ඒ පවිටු විවාද මූලය ප්‍රහාණය වෙයි. මේ අයුරින් ඒ පවිටු විවාද මූලය අනාගතයෙහි නූපදීම වෙයි.
ධාතු සයකි. පඨවි ධාතු, ආපෝ ධාතු, තේජෝ ධාතු, වායෝ ධාතු, ආකාස ධාතු, විඤ්ඤාණ ධාතු ය.
නිස්සරණීය ධාතු සයකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුවක් මෙසේ කියයි නම්, ඇවැත්නි, ‘මවිසින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය දියුණු කරන ලද්දේ ය. බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ය. සැණෙකින් නැග යා හැකි යානාවක් මෙන් කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් ලැග සිටිය හැකි බිමක් මෙන් කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් සිතෙහි පිහිටුවන ලද්දේ ය. පුරුදු කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ය. එසේ නමුත් ද්වේෂය මාගේ සිත යටපත් කරනවා නොවැ’ යි. එවිට ඔහුට මෙසේ කිව යුතු වන්නේ ය. ‘ආයුෂ්මත, එසේ නොපවසව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා නොකරව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා කිරීම හොඳ දෙයක් නම් නොවෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඔය අයුරින් නොවදාළ සේක් ම ය. ආයුෂ්මත, යම් හෙයකින් මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තිය දියුණු කරන ලද්දේ ද, බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ද, සැණෙකින් නැග යා හැකි යානාවක් මෙන් කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් ලැග සිටිය හැකි බිමක් මෙන් කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් සිතෙහි පිහිටුවන ලද්දේ ද, පුරුදු කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ද, එකල්හී ද්වේෂය ඔහුගේ සිත යට කොට ගෙන සිටින්නේ ය යන කරුණ විය නොහැක්කකි. වන්නට ඉඩක් නැත්තේ ම ය. එය සිදු නොවන දෙයකි. ආයුෂ්මත, යම් මේ මෛත්‍රී චිත්ත විමුක්තියක් ඇද්ද, මෙය ද්වේෂයෙන් නිදහස් වීම ම ය.’
(2). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුවක් මෙසේ කියයි නම්, ‘ඇවැත්නි, මවිසින් කරුණා චිත්ත විමුක්තිය දියුණු කරන ලද්දේ ය. බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ය. සැණෙකින් නැගී යා හැකි යානාවක් මෙන් කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් ලැග සිටිය හැකි බිමක් මෙන් කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් සිතෙහි පිහිටුවන ලද්දේ ය. පුරුදු කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ය. එසේ නමුත් හිංසාව මාගේ සිත යටපත් කරනවා නොවැ’ යි. එවිට ඔහුට මෙසේ කිව යුතු වන්නේ ය. ‘ආයුෂ්මත, එසේ නොපවසව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා නොකරව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා කිරීම හොඳ දෙයක් නම් නොවෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඔය අයුරින් නොවදාළ සේක් ම ය. ආයුෂ්මත, යම් හෙයකින් කරුණා චිත්ත විමුක්තිය දියුණු කරන ලද්දේ ද, බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ද, සැණෙකින් නැග යා හැකි යානාවක් මෙන් කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් ලැග සිටිය හැකි බිමක් මෙන් කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් සිතෙහි පිහිටුවන ලද්දේ ද, පුරුදු කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ද, එකල්හී හිංසාව ඔහුගේ සිත යට කොට ගෙන සිටින්නේ ය යන කරුණ විය නොහැක්කකි. වන්නට ඉඩක් නැත්තේ ම ය. එය සිදු නොවන දෙයකි. ආයුෂ්මත, යම් මේ කරුණා චිත්ත විමුක්තියක් ඇද්ද, මෙය හිංසාවෙන් නිදහස් වීම ම ය.’
(3). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුවක් මෙසේ කියයි නම්, ‘ඇවැත්නි, මවිසින් මුදිතා චිත්ත විමුක්තිය දියුණු කරන ලද්දේ ය. බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ය. සැණෙකින් නැග යා හැකි යානාවක් මෙන් කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් ලැග සිටිය හැකි බිමක් මෙන් කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් සිතෙහි පිහිටුවන ලද්දේ ය. පුරුදු කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ය. එසේ නමුත් අරතිය මාගේ සිත යටපත් කරනවා නොවැ’ යි. එවිට ඔහුට මෙසේ කිව යුතු වන්නේ ය. ‘ආයුෂ්මත, එසේ නොපවසව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා නොකරව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා කිරීම හොඳ දෙයක් නම් නොවෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඔය අයුරින් නොවදාළ සේක් ම ය. ආයුෂ්මත, යම් හෙයකින් මුදිතා චිත්ත විමුක්තිය දියුණු කරන ලද්දේ ද, බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ද, සැණෙකින් නැග යා හැකි යානාවක් මෙන් කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් ලැග සිටිය හැකි බිමක් මෙන් කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් සිතෙහි පිහිටුවන ලද්දේ ද, පුරුදු කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ද, එකල්හී අරතිය ඔහුගේ සිත යට කොට ගෙන සිටින්නේ ය යන කරුණ විය නොහැක්කකි. වන්නට ඉඩක් නැත්තේ ම ය. එය සිදු නොවන දෙයකි. ආයුෂ්මත, යම් මේ මුදිතා චිත්ත විමුක්තියක් ඇද්ද, මෙය අරතියෙන් නිදහස් වීම ම ය.’
(4). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුවක් මෙසේ කියයි නම්, ‘ඇවැත්නි, මවිසින් උපේක්ෂා චිත්ත විමුක්තිය දියුණු කරන ලද්දේ ය. බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ය. සැණෙකින් නැගී යා හැකි යානාවක් මෙන් කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් ලැග සිටිය හැකි බිමක් මෙන් කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් සිතෙහි පිහිටුවන ලද්දේ ය. පුරුදු කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ය. එසේ නමුත් රාගය මාගේ සිත යටපත් කරනවා නොවැ’ යි. එවිට ඔහුට මෙසේ කිව යුතු වන්නේ ය. ‘ආයුෂ්මත, එසේ නොපවසව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා නොකරව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා කිරීම හොඳ දෙයක් නම් නොවෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඔය අයුරින් නොවදාළ සේක් ම ය. ආයුෂ්මත, යම් හෙයකින් උපේක්ෂා චිත්ත විමුක්තිය දියුණු කරන ලද්දේ ද, බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ද, සැණෙකින් නැගී යා හැකි යානාවක් මෙන් කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් ලැග සිටිය හැකි බිමක් මෙන් කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් සිතෙහි පිහිටුවන ලද්දේ ද, පුරුදු කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ද, එකල්හී රාගය ඔහුගේ සිත යට කොට ගෙන සිටින්නේ ය යන කරුණ විය නොහැක්කකි. වන්නට ඉඩක් නැත්තේ ම ය. එය සිදු නොවන දෙයකි. ආයුෂ්මත, යම් මේ උපේක්ෂා චිත්ත විමුක්තියක් ඇද්ද, මෙය රාගයෙන් නිදහස් වීම ම ය.’
(5). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුවක් මෙසේ කියයි නම්, ‘ඇවැත්නි, මවිසින් අනිමිත්ත චිත්ත විමුක්තිය දියුණු කරන ලද්දේ ය. බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ය. සැණෙකින් නැගී යා හැකි යානාවක් මෙන් කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් ලැග සිටිය හැකි බිමක් මෙන් කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් සිතෙහි පිහිටුවන ලද්දේ ය. පුරුදු කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ය. එසේ නමුත් මාගේ විඤ්ඤාණය නිමිති ඇසුරු කරනවා නොවැ’ යි. එවිට ඔහුට මෙසේ කිව යුතු වන්නේ ය. ‘ආයුෂ්මත, එසේ නොපවසව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා නොකරව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා කිරීම හොඳ දෙයක් නම් නොවෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඔය අයුරින් නොවදාළ සේක් ම ය. ආයුෂ්මත, යම් හෙයකින් අනිමිත්ත චිත්ත විමුක්තිය දියුණු කරන ලද්දේ ද, බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ද, සැණෙකින් නැගී යා හැකි යානාවක් මෙන් කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් ලැග සිටිය හැකි බිමක් මෙන් කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් සිතෙහි පිහිටුවන ලද්දේ ද, පුරුදු කරන ලද්දේ ද, මැනැවින් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ ද, එකල්හී නිමිත්තානුසාරී විඤ්ඤාණය පවතින්නේ ය යන කරුණ විය නොහැක්කකි. වන්නට ඉඩක් නැත්තේ ම ය. එය සිදු නොවන දෙයකි. ආයුෂ්මත, යම් මේ අනිමිත්ත චිත්ත විමුක්තියක් ඇද්ද, මෙය සියළු නිමිති වලින් නිදහස් වීම ම ය.’
(6). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුවක් මෙසේ කියයි නම්, ‘මම වෙමි යි යන හැඟීම මා තුළින් බැහැර විය. මේ මම වෙමි යි කියා කිසිවක් නොදකිමි. එසේ නමුත් සැක කටයුතු වූ කෙසේ ද කෙසේ ද යන හුල මාගේ සිත යටපත් කරනවා නොවැ’ යි. එවිට ඔහුට මෙසේ කිව යුතු වන්නේ ය. ‘ආයුෂ්මත, එසේ නොපවසව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා නොකරව. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට අභූතයෙන් චෝදනා කිරීම හොඳ දෙයක් නම් නොවෙයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඔය අයුරින් නොවදාළ සේක් ම ය. ආයුෂ්මත, මම වෙමි යි යන හැඟීම දුරු වූයේ වෙයි ද, මේ මෙම වෙමි යි නොදකින්නේ වෙයි ද, එකල්හි ත් විචිකිච්ඡාවෙන් යුතු කෙසේ ද කෙසේ ද යන සැක හුල ඔහුගේ සිත යටකොට සිටින්නේ යන කරුණ විය නොහැක්කකි. වන්නට ඉඩක් නැත්තේ ම ය. එය සිදු නොවන දෙයකි. ආයුෂ්මත, යම් මේ ‘මම වෙමි’ යි යන මානය මුළුමනින් ම නැසී යාමක් වෙයි ද, මෙය විචිකිච්ඡාවෙන් යුතු කෙසේ ද කෙසේ ද යන හුලෙන් නිදහස් වීම ම ය.’
අනුත්තරිය සයකි. දස්සනානුත්තරිය ය. සවණානුත්තරිය ය. ලාභානුත්තරිය ය. සික්ඛානුත්තරිය ය. පාරිචරියානුත්තරිය ය. අනුස්සතානුත්තරිය ය.
සිහි කළ යුතු තැන් සයකි. බුද්ධානුස්සති ය. ධම්මානුස්සති ය. සංඝානුස්සති ය. සීලානුස්සති ය, චාගානුස්සති ය. දේවතානුස්සති ය.
නිකෙලෙස් භික්ෂුවට නිතර පවතින විහරණ සයකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව, ඇසින් රූපයක් දැක සතුටු නොවෙයි. නොගැටෙයි. සිහියෙන් නුවණින් යුතුව උපේක්ෂාවෙන් වාසය කරයි. කනෙන් ශබ්දයක් අසා ….(පෙ)…. නාසයෙන් ගඳ සුවඳක් දැන ….(පෙ)…. දිවෙන් රසයක් දැන ….(පෙ)…. කයෙන් පහසක් ලබා ….(පෙ)…. මනසින් අරමුණක් දැන සතුටු නොවෙයි. නොගැටෙයි. සිහියෙන් නුවණින් යුතුව උපේක්ෂාවෙන් වාසය කරයි.
අභිජාති සයකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැමෙක් කළු උපතක් ලබා කළු ධර්මයක් උපදවයි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැමෙක් කළු උපතක් ලබා සුදු ධර්මයක් උපදවයි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැමෙක් කළු උපතක් ලබා සුදු ත් නොවන කළු ත් නොවන නිර්වාණය උපදවයි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැමෙක් සුදු උපතක් ලබා කළු ධර්මයක් උපදවයි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැමෙක් සුදු උපතක් ලබා සුදු ධර්මයක් උපදවයි. ඇවැත්නි, මෙහිලා ඇතැමෙක් සුදු උපතක් ලබා සුදු ත් නොවන කළු ත් නොවන නිර්වාණය උපදවයි.
තියුණු අවබෝධය ඇති කරවන සංඥා සයකි. අනිත්‍ය සංඥාව ය. අනිත්‍යයෙහි දුක්ඛ සංඥාව ය. දුකෙහි අනාත්ම සංඥාව ය. ප්‍රහාණ සංඥාව ය. විරාග සංඥාව ය. නිරෝධ සංඥාව ය.
ඇවැත්නි, මේ වනාහී සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද සයක් බැගින් වූ ධර්මයෝ ය. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද සත බැගින් වූ ධර්මයෝ ඇත්තාහ. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු ය. වාද විවාද නොකළ යුතු ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඒ සතක් බැගින් වූ ධර්මයෝ කවරහු ද?
එනම්; ආර්ය ධන සතකි. ශ්‍රද්ධා ධනය ය. සීල ධනය ය. හිරි ධනය ය. ඔත්තප්ප ධනය ය. සුත ධනය ය. ත්‍යාග ධනය ය. ප්‍රඥා ධනය ය.
සම්බොජ්ඣංග සතකි. සති සම්බොජ්ඣංගය ය. ධම්මවිචය සම්බොජ්ඣංගය ය. විරිය සම්බොජ්ඣංගය ය. පීති සම්බොජ්ඣංගය ය. පස්සද්ධි සම්බොජ්ඣංගය ය. සමාධි සම්බොජ්ඣංගය ය. උපෙක්ඛා සම්බොජ්ඣංගයය.
සමාධි පරිෂ්කාර සතකි. සම්මා දිට්ඨිය ය. සම්මා සංකල්පය ය. සම්මා වාචා ය. සම්මා කම්මන්තය ය. සම්මා ආජීව ය. සම්මා වායාම ය. සම්මා සතියය.
අසද්ධර්ම සතකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ශ්‍රද්ධා නැත්තේ වෙයි. පවට ලැජ්ජා නැත්තේ වෙයි. පවට භය නැත්තේ වෙයි. අල්පශ්‍රැතයෙක් වෙයි. කුසීත වෙයි. මුලා සිහි ඇත්තේ වෙයි. දුෂ්ප්‍රාඥ වෙයි.
සද්ධර්ම සතකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ශ්‍රද්ධා ඇත්තේ වෙයි. පවට ලැජ්ජා ඇත්තේ වෙයි. පවට භය ඇත්තේ වෙයි. බහුශ්‍රැතයෙක් වෙයි. පටන්ගත් වීරිය ඇත්තෙක් වෙයි. පිහිටුවා ගත් සිහි ඇත්තේ වෙයි. ප්‍රඥාවන්ත වෙයි.
සත්පුරුෂ ධර්ම සතකි. ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ධර්මය දන්නේ වෙයි. අර්ථ ද දන්නේ වෙයි. තමාගේ දියුණු කළ ගුණ දන්නේ වෙයි. සිව්පසයෙහි අර්ථ දන්නේ වෙයි. ධර්මය ඇසීමට කල් දන්නේ වෙයි. පිරිස දන්නේ වෙයි. ඇසුරු කළ යුතු – නොකළ යුතු පුද්ගලයා දන්නේ වෙයි.
නිද්දසවත්ථු සතකි.
ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ශික්ෂා සමාදන් වීමෙහි තියුණු ආශාවක් ඇත්තේ වෙයි, මත්තෙහි ද ශික්ෂා සමාදන් වීමෙහි දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තේ වෙයි.
ධර්මාවබෝධයෙහි තියුණු ආශාවක් ඇත්තේ වෙයි, මත්තෙහි ද ධර්මාවබෝධයෙහි දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තේ වෙයි.
තෘෂ්ණාව දුරු කිරීමෙහි තියුණු ආශාවක් ඇත්තේ වෙයි, මත්තෙහි ද තෘෂ්ණාව දුරු කිරීමෙහි දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තේ වෙයි.
භාවනාවෙහි තියුණු ආශාවක් ඇත්තේ වෙයි, මත්තෙහි ද භාවනාවෙහි දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තේ වෙයි.
අරඹන ලද වීරියෙහි තියුණු ආශාවක් ඇත්තේ වෙයි, මත්තෙහි ද අරඹන ලද වීරියෙහි දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තේ වෙයි.
සිහිය හා අවස්ථාවෝචිත ප්‍රඥාවෙහි තියුණු ආශාවක් ඇත්තේ වෙයි, මත්තෙහි ද සිහිය හා අවස්ථාවෝචිත ප්‍රඥාවෙහි දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තේ වෙයි.
මාර්ගඵලාවබෝධයෙහි තියුණු ආශාවක් ඇත්තේ වෙයි, මත්තෙහි ද මාර්ගඵලාවබෝධයෙහි දුරු නොවූ ප්‍රේමය ඇත්තේ වෙයි.
සංඥා සතකි. අනිත්‍ය සංඥාව ය. අනාත්ම සංඥාව ය. අසුභ සංඥාව ය. ආදීනව සංඥාව ය. ප්‍රහාණ සංඥාව ය. විරාග සංඥාව ය. නිරෝධ සංඥාව ය.
බල සතකි. ශ්‍රද්ධා බලය ය. විරිය බලය ය. හිරි බලය ය. ඔත්තප්ප බලය ය. සති බලය ය. සමාධි බලය ය. ප්‍රඥා බලය ය.
විඤ්ඤාණය පිහිටන තැන් සතකි.
(1). ඇවැත්නි, නා නා කයෙන් යුතු, නා නා සංඥාවෙන් යුතු සත්වයෝ ඇත්තාහ. එනම්, මිනිස්සු ය. ඇතැම් දෙවිවරු ය. ඇතැම් විනිපාතිකයෝ ය. මෙය විඤ්ඤාණය පවතින පළමුවෙනි තැන යි.
(2). ඇවැත්නි, නා නා කයෙන් යුතු, එක ම සංඥාවෙන් යුතු සත්වයෝ ඇත්තාහ. එනම්, පඨම ධ්‍යානයෙන් උපන් බ්‍රහ්මකායික දෙවිවරු බඳු ය. මෙය විඤ්ඤාණය පවතින දෙවෙනි තැන යි.
(3). ඇවැත්නි, එක් අයුරු වූ කයෙන් යුතු, නා නා සංඥාවෙන් යුතු සත්වයෝ ඇත්තාහ. එනම්, ආභස්සර දෙවිවරු බඳු ය. මෙය විඤ්ඤාණය පවතින තෙවෙනි තැන යි.
(4). ඇවැත්නි, එක් ස්වභාවයෙන් යුතු කයෙන් ද, එක් ස්වභාවයෙන් යුතු සංඥාවෙන් ද යුතු සත්වයෝ ඇත්තාහ. එනම්, සුභකිණ්හ දෙවියෝ බඳු ය. මෙය විඤ්ඤාණය පවතින සිව්වෙනි තැන යි.
(5). ඇවැත්නි, සියළු අයුරින් රූප සංඥාවන් ඉක්ම ගිය, ගොරෝසු සංඥාවන් නැති කර දැමූ නා නා සංඥාවන් නොමෙනෙහි කිරීමෙන් අනන්ත වූ ආකාසය යැයි මෙනෙහි කිරීමෙන් ආකාසානාඤ්චායතනයට පැමිණි සත්වයෝ ඇත්තාහ. මෙය විඤ්ඤාණය පවතින පස්වෙනි තැන යි.
(6). ඇවැත්නි, සියළු අයුරින් ආකාසානඤ්චායතනය ඉක්ම ගිය, අනන්ත වූ විඤ්ඤාණය යැයි මෙනෙහි කිරීමෙන් විඤ්ඤාණඤ්චායතනයට පැමිණි සත්වයෝ ඇත්තාහ. මෙය විඤ්ඤාණය පවතින හයවෙනි තැන යි.
(7). ඇවැත්නි, සියළු අයුරින් විඤ්ඤාණඤ්චායතනය ඉක්ම ගිය, කිසිවක් නැතැයි මෙනෙහි කිරීමෙන් ආකිඤ්චඤ්ඤායතනයට පැමිණි සත්වයෝ ඇත්තාහ. මෙය විඤ්ඤාණය පවතින සත්වෙනි තැන යි.
පින් රැස් කිරීම පිණිස දන් පිදීමට සුදුසු පුද්ගලයෝ සත් දෙනෙකි. උභතෝභාග විමුත්තයා ය. පඤ්ඤා විමුත්තයා ය. කායසක්ඛි ය. දිට්ඨිප්පත්ත ය. සද්ධාවිමුත්තයා ය. ධම්මානුසාරි ය. සද්ධානුසාරි ය.
සිත ඇතුළෙහි මුල් බැස ඇති කෙලෙස් සතකි. කාමරාග අනුසය ය. පටිඝ අනුසය ය. දිට්ඨි අනුසය ය. විචිකිච්ඡා අනුසය ය. මාන අනුසය ය. භවරාග අනුසය ය. අවිජ්ජා අනුසය ය.
සංයෝජන සතකි. ඇලීම සංයෝජනයකි. ගැටීම සංයෝජනයකි. දෘෂ්ටිය සංයෝජනයකි. විචිකිච්ඡාව සංයෝජනයකි. මානය සංයෝජනයකි. භවරාගය සංයෝජනයකි. අවිද්‍යාව සංයෝජනයකි.
අර්බුද සංසිඳවීම් සතකි. උපනුපන් අර්බුදයන්ගේ සංසිඳවීම, නිවාදැමීම පිණිස සම්මුඛාවිනය දිය යුත්තේ ය. සතිවිනය දිය යුත්තේ ය. අමූළ්හවිනය දිය යුත්තේ ය. පටිඤ්ඤාතකරණය කළ යුත්තේ ය. යේභුය්‍යසිකාව කළ යුත්තේ ය. තස්සපාපිය්‍යසිකාව කළ යුත්තේ ය. තිණවත්ථාරකය කළ යුත්තේ ය.
ඇවැත්නි, මේ වනාහී සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද සතක් බැගින් වූ ධර්මයෝ ය. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද අට බැගින් වූ ධර්මයෝ ඇත්තාහ. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු ය. වාද විවාද නොකළ යුතු ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
අටක් බැගින් වූ ධර්මයෝ කවරහු ද?
එනම්; වැරදි බවට පත් කරුණු අටකි. මිථ්‍යා දෘෂ්ටිය ය. මිථ්‍යා සංකල්ප ය. මිථ්‍යා වාචා ය. මිථ්‍යා කර්මාන්තය ය. මිථ්‍යා ආජීවය ය. මිථ්‍යා වායාම ය. මිථ්‍යා සතිය ය. මිථ්‍යා සමාධිය ය.
නිවැරදි බවට පත් කරුණු අටකි. සම්‍යක් දෘෂ්ටිය ය. සම්‍යක් සංකල්ප ය. සම්‍යක් වාචා ය. සම්‍යක් කර්මාන්තය ය. සම්‍යක් ආජීවය ය. සම්‍යක් වායාම ය. සම්‍යක් සතිය ය. සම්‍යක් සමාධිය ය.
පින් රැස් කරගැනීම පිණිස දන් දීමට සුදුසු පුද්ගලයෝ අට දෙනෙකි. සෝවාන් පුද්ගලයා ය. සෝවාන් ඵලය පසක් කිරීමට පිළිපන් පුද්ගලයා ය. සකදාගාමී පුද්ගලයා ය. සකදාගාමී ඵලය පසක් කිරීමට පිළිපන් පුද්ගලයා ය. අනාගාමී පුද්ගලයා ය. අනාගාමී ඵලය පසක් කිරීමට පිළිපන් පුද්ගලයා ය. රහතන් වහන්සේ ය. රහත් ඵලය පසක් කිරීමට පිළිපන් පුද්ගලයා ය.
කම්මැලිකමට කරුණු අටකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව විසින් කළ යුතු කිසියම් කටයුත්තක් ඇත්තේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මා විසින් මේ කටයුත්ත කළ යුතු වන්නේ නොවැ. මේ වැඩය කරන කල්හී මාගේ ශරීරය ක්ලාන්ත වනු ඇත. එහෙයින් මම එයට පෙර නිදාගන්නෙමි’ යි ඔහු නිදයි. නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් නොගනියි. මෙය කුසීත බවට මුල් වන පළමු කරුණ යි.
(2). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව විසින් කිසියම් කටයුත්තක් කරන ලද්දේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මම මේ කටයුත්ත කළෙමි. මේ වැඩය කරන කල්හී මාගේ ශරීරය ක්ලාන්ත වී ගියේ නොවැ. එහෙයින් මම දැන් නිදාගන්නෙමි’ යි ඔහු නිදයි. නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් නොගනියි. මෙය කුසීත බවට මුල් වන දෙවෙනි කරුණ යි.
(3). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව විසින් යා යුතු කිසියම් ගමනක් ඇත්තේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මා විසින් මේ ගමන යා යුතු වන්නේ නොවැ. මේ ගමන යන කල්හී මාගේ ශරීරය ක්ලාන්ත වනු ඇත. එහෙයින් මම එයට පෙර නිදාගන්නෙමි’ යි ඔහු නිදයි. නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් නොගනියි. මෙය කුසීත බවට මුල් වන තුන්වෙනි කරුණයි.
(4). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව විසින් කිසියම් ගමනක් ගියේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මම මේ ගමන ගියෙමි. මේ ගමන යන කල්හී මාගේ ශරීරය ක්ලාන්ත වී ගියේ නොවැ. එහෙයින් මම දැන් නිදාගන්නෙමි’ යි ඔහු නිදයි. නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් නොගනියි. මෙය කුසීත බවට මුල් වන සිව්වෙනි කරුණ යි.
(5). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ගමකට හෝ නියම් ගමකට හෝ පිඬු පිණිස යයි. එහිදී රූක්ෂ වේවා, ප්‍රණීත වේවා කුස පිරෙන තරමට ආහාර නොලැබුණේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මම ගමකට හෝ නියම් ගමකට හෝ පිඬු පිණිස ගියෙමි. එහිදී රූක්ෂ වේවා, ප්‍රණීත වේවා කුස පිරෙන තරමට ආහාර නොලැබුණේ නොවැ. ඒ මාගේ ශරීරය ක්ලාන්ත වී ඇත. මම කිසිවක් කරගත නොහැක්කෙමි. එහෙයින් මම නිදාගන්නෙමි’ යි ඔහු නිදයි. නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් නොගනියි. මෙය කුසීත බවට මුල් වන පස්වෙනි කරුණ යි.
(6). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ගමකට හෝ නියම් ගමකට හෝ පිඬු පිණිස යයි. එහිදී රූක්ෂ වේවා, ප්‍රණීත වේවා කුස පිරෙන තරමට ආහාර ලැබුණේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මම ගමකට හෝ නියම් ගමකට හෝ පිඬු පිණිස ගියෙමි. එහිදී රූක්ෂ වේවා, ප්‍රණීත වේවා කුස පිරෙන තරමට ආහාර ලැබුණේ නොවැ. එහෙයින් මාගේ ශරීරයෙහි බර ගතියක් ඇත. මම කිසිවක් කරගත නොහැක්කෙමි. මෑ ඇට වැළඳූ කලක සෙයින් හැඟෙයි. එහෙයින් මම නිදා ගන්නෙමි’ යි ඔහු නිදයි. නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් නොගනියි. මෙය කුසීත බවට මුල් වන සයවෙනි කරුණයි.
(7). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුවට ස්වල්ප වූ ආබාධයක් උපන්නේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මට මේ ස්වල්ප වූ ආබාධයක් උපන්නේ නොවැ. හාන්සි වී සිටින්නට අදහස ඇත. එහෙයින් මම නිදාගන්නෙමි’ යි ඔහු නිදයි. නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් නොගනියි. මෙය කුසීත බවට මුල් වන සත්වෙනි කරුණ යි.
(8). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ගිලන් බවින් නැගී සිටියේ වෙයි. ගිලන් බවින් නැගිට වැඩිකල් ඇත්තේ නොවෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මම ගිලන් බවින් නැගී සිටියේ වෙමි. ගිලන් බවින් නැගිට වැඩිකල් ඇත්තේ නොවෙමි. එහෙයින් මගේ කය දුර්වල නොවැ. කිසි කටයුත්තකට නොනැමෙයි. හාන්සි වී සිටින්නට අදහස ඇත. එහෙයින් මම නිදාගන්නෙමි’ යි ඔහු නිදයි. නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් නොගනියි. මෙය කුසීත බවට මුල් වන අටවෙනි කරුණ යි.
වීර්යය උපදවා ගැනීමට කරුණු අටකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව විසින් කළ යුතු කිසියම් කටයුත්තක් ඇත්තේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මා විසින් මේ කටයුත්ත කළ යුතු වන්නේ නොවැ. මේ වැඩය කරන කල්හී මා හට බුදුරජුන්ගේ අනුශාසනය මෙනෙහි කරන්නට පහසු නොවෙයි. එහෙයින් මම කලින් ම නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනිමි.’ ඔහු නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනියි. මෙය වීරිය පටන් ගැනීමට මුල් වන පළමු කරුණ යි.
(2). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව විසින් කිසියම් කටයුත්තක් කරන ලද්දේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මම මේ කටයුත්ත කළෙමි. මේ වැඩය කරන කල්හී මට බුදුරජුන්ගේ අනුශාසනය මෙනෙහි කරන්නට බැරි වූයේ නොවැ. එහෙයින් මම නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනිමි.’ ඔහු නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනියි. මෙය වීරිය පටන් ගැනීමට මුල් වන දෙවෙනි කරුණ යි.
(3). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව විසින් යා යුතු කිසියම් ගමනක් ඇත්තේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මා විසින් මේ ගමන යා යුතු වන්නේ නොවැ. මේ ගමන යන කල්හී මා හට බුදුරජුන්ගේ අනුශාසනය මෙනෙහි කරන්නට පහසු නොවෙයි. එහෙයින් මම කලින් ම නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනිමි.’ ඔහු නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනියි. මෙය වීරිය පටන් ගැනීමට මුල් වන තුන්වෙනි කරුණ යි.
(4). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව කිසියම් ගමනක් ගියේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මම මේ ගමන ගියෙමි. මේ ගමන ගිය නිසාවෙන් මා හට බුදුරජුන්ගේ අනුශාසනය මෙනෙහි කරන්නට බැරි වූයේ නොවැ. එහෙයින් මම නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනිමි.’ ඔහු නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනියි. මෙය වීරිය පටන් ගැනීමට මුල් වන සිව්වෙනි කරුණ යි.
(5). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ගමකට හෝ නියම් ගමකට හෝ පිඬු පිණිස යයි. එහිදී රූක්ෂ වේවා, ප්‍රණීත වේවා කුස පිරෙන තරමට ආහාර නොලැබුණේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මම ගමකට හෝ නියම් ගමකට හෝ පිඬු පිණිස ගියෙමි. එහිදී රූක්ෂ වේවා, ප්‍රණීත වේවා කුස පිරෙන තරමට ආහාර නොලැබුණේ නොවැ. ඒ මාගේ ශරීරය සැහැල්ලු වී ඇත. මම යමක් කරගත හැක්කෙමි. එහෙයින් මම නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනිමි.’ ඔහු නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනියි. මෙය වීරිය පටන් ගැනීමට මුල් වන පස්වෙනි කරුණ යි.
(6). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ගමකට හෝ නියම් ගමකට හෝ පිඬු පිණිස යයි. එහිදී රූක්ෂ වේවා, ප්‍රණීත වේවා කුස පිරෙන තරමට ආහාර ලැබුණේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මම ගමකට හෝ නියම් ගමකට හෝ පිඬු පිණිස ගියෙමි. එහිදී රූක්ෂ වේවා, ප්‍රණීත වේවා කුස පිරෙන තරමට ආහාර ලැබුණේ නොවැ. එහෙයින් මාගේ ශරීරයෙහි සවිබල ඇත. මම කිසිවක් කරගත හැක්කෙමි. එහෙයින් මම නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනිමි.’ ඔහු නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනියි. මෙය වීරිය පටන් ගැනීමට මුල් වන සයවෙනි කරුණ යි.
(7). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුවට ස්වල්ප වූ ආබාධයක් උපන්නේ වෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මට මේ ස්වල්ප වූ ආබාධයක් උපන්නේ නොවැ. යම් හෙයකින් මේ ආබාධය වැඩිවෙයි නම්, එබඳු දෙයකට කරුණු ද පෙනෙයි. එහෙයින් මම කලින් ම නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනිමි.’ ඔහු නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනියි. මෙය වීරිය පටන් ගැනීමට මුල් වන සත්වෙනි කරුණ යි.
(8). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ගිලන් බවින් නැගී සිටියේ වෙයි. ගිලන් බවින් නැගිට වැඩිකල් ඇත්තේ නොවෙයි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘මම ගිලන් බවින් නැගී සිටියේ වෙමි. ගිලන් බවින් නැගිට වැඩිකල් ඇත්තේ නොවෙමි. මේ ආබාධය නැවත ත් හටගන්නට ඇති ඉඩකඩ පෙනෙයි. එහෙයින් මම කලින් ම නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනිමි.’ ඔහු නොපැමිණි මාර්ගඵලයන්ට පැමිණීම පිණිස, නොලැබූ මාර්ගඵලයන් ලැබීම පිණිස, අත්නොදුටු මාර්ගඵලයන් අත්දැකීම පිණිස, වීර්යය පටන් ගනියි. මෙය වීරිය පටන් ගැනීමට මුල් වන අටවෙනි කරුණ යි.
දන් දීමට කරුණු අටකි. පැමිණි ආගන්තුකයාට වහා දන් දෙයි. භය හේතුවෙන් දන් දෙයි. ‘මොහු මට දුන්නේ යැ’ යි දන්දෙයි. ‘මොහු අනාගතයෙහි මට දෙනු ලබන්නේ යැ’ යි දන් දෙයි. ‘දන් දීම මැනැවැ’යි දන් දෙයි. ‘මම ආහාර පිසමි. මොවුහු ආහාර නොපිසිති. ආහාර පිසින මම ආහාර නොපිසින්නවුන්ට නොදී සිටින්නට නොවටියි’ යි දන් දෙයි. ‘මේ දන් දෙන මාගේ කල්‍යාණ කීර්ති ඝෝෂාව පැතිරෙයි’ යි දන්දෙයි. සමථ විදර්ශනා සිතට අලංකාරය පිණිස, උදව්ව පිණිස දන්දෙයි.
දාන උපප්‍රාප්තීන් අටකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා කෙනෙක් ශ්‍රමණයෙකුට හෝ බ්‍රාහ්මණයෙකුට හෝ දානයක් දෙයි. ආහාර පාන, වස්ත්‍ර, පාවහන්, මල්, ගඳ විලවුන්, සයනාසන, කුටි, ප්‍රදීපෝපකරණ ආදිය දන් දෙයි. ඔහු යමක් දෙයි නම්, එය නැවත ලැබීමට පතයි. ඔහු පංචකාම ගුණයෙන් යුතුව සතුටින් ඉඳුරන් පිනවන මහාසාර ක්ෂත්‍රියෙක් හෝ මහාසාර බ්‍රාහ්මණයෙක් හෝ මහාසාර ගෘහපතියෙක් හෝ දකියි. එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘අහෝ! ඒකාන්තයෙන් මම කය බිඳී මරණින් මතු මහාසාර ක්ෂත්‍රියයන්ගේ හෝ මහාසාර බ්‍රාහ්මණයන්ගේ හෝ මහාසාර ගෘහපතියන්ගේ හෝ කුලයක උපදින්නේ නම් මැනැවැ’ යි සිතා ඔහු ඒ කෙරෙහි සිත පිහිටුවයි. ඒ සිත අධිෂ්ඨාන කරයි. ඒ සිත දියුණු කරයි. හීන වූ පංච කාමයෙහි යෙදුණු ඔහුගේ සිත මතුවට මාර්ගඵල අවබෝධය පිණිස දියුණු නොකළ හෙයින් එහි ඉපදීම පිණිස හේතු වෙයි. එය ත් සිල්වතාට යැයි කියමි. දුස්සීලයාට නොවෙයි. ඇවැත්නි, සිල්වත් තැනැත්තාගේ සිතෙහි ඇති අධිෂ්ඨානය පිරිසිදු බැවින් ඉෂ්ට වෙයි.
(2). තව ද ඇවැත්නි, මෙහිලා කෙනෙක් ශ්‍රමණයෙකුට හෝ බ්‍රාහ්මණයෙකුට හෝ දානයක් දෙයි. ආහාර පාන, වස්ත්‍ර, පාවහන්, මල්, ගඳ විලවුන්, සයනාසන, කුටි, ප්‍රදීපෝපකරණ ආදිය දන් දෙයි. ඔහු යමක් දෙයි නම්, එය නැවත ලැබීමට පතයි. ඔහු මෙය අසන ලද්දේ ය. එනම් ‘චාතුම්මහාරාජික දෙවිවරු දීර්ඝායුෂ ඇති ව සොඳුරු පැහැය ඇති ව සැප බහුල ව වසන බව යි.’ එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘අහෝ! ඒකාන්තයෙන් මම කය බිඳී මරණින් මතු චාතුම්මහාරාජික දෙවියන් අතර උපදින්නේ නම් මැනැවැ’ යි සිතා ඔහු ඒ කෙරෙහි සිත පිහිටුවයි. ඒ සිත අධිෂ්ඨාන කරයි. ඒ සිත දියුණු කරයි. හීන වූ පංච කාමයෙහි යෙදුණු ඔහුගේ සිත මතුවට මාර්ගඵල අවබෝධය පිණිස දියුණු නොකළ හෙයින් එහි ඉපදීම පිණිස හේතු වෙයි. එය ත් සිල්වතාට යැයි කියමි. දුස්සීලයාට නොවෙයි. ඇවැත්නි, සිල්වත් තැනැත්තාගේ සිතෙහි ඇති අධිෂ්ඨානය පිරිසිදු බැවින් ඉෂ්ට වෙයි.
(3) – (7). තව ද ඇවැත්නි, මෙහිලා කෙනෙක් ශ්‍රමණයෙකුට හෝ බ්‍රාහ්මණයෙකුට හෝ දානයක් දෙයි. ආහාර පාන, වස්ත්‍ර, පාවහන්, මල්, ගඳ විලවුන්, සයනාසන, කුටි, ප්‍රදීපෝපකරණ ආදිය දන් දෙයි. ඔහු යමක් දෙයි නම්, එය නැවත ලැබීමට පතයි. ඔහු මෙය අසන ලද්දේ ය. එනම් ‘තව්තිසා දෙවිවරු ….(පෙ)…. යාම දෙවිවරු ….(පෙ)…. තුසිත දෙවිවරු ….(පෙ)…. නිම්මාණරතී දෙවිවරු ….(පෙ)…. පරනිම්මිත වසවත්තී දෙවිවරු දීර්ඝායුෂ ඇති ව සොඳුරු පැහැය ඇති ව සැප බහුල ව වසන බව යි.’ එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘අහෝ! ඒකාන්තයෙන් මම කය බිඳී මරණින් මතු පරනිම්මිත වසවත්තී දෙවියන් අතර උපදින්නේ නම් මැනැවැ’ යි සිතා ඔහු ඒ කෙරෙහි සිත පිහිටුවයි. ඒ සිත අධිෂ්ඨාන කරයි. ඒ සිත දියුණු කරයි. හීන වූ පංච කාමයෙහි යෙදුණු ඔහුගේ සිත මතුවට මාර්ගඵල අවබෝධය පිණිස දියුණු නොකළ හෙයින් එහි ඉපදීම පිණිස හේතු වෙයි. එය ත් සිල්වතාට යැයි කියමි. දුස්සීලයාට නොවෙයි. ඇවැත්නි, සිල්වත් තැනැත්තාගේ සිතෙහි ඇති අධිෂ්ඨානය පිරිසිදු බැවින් ඉෂ්ට වෙයි.
(8). තව ද ඇවැත්නි, මෙහිලා කෙනෙක් ශ්‍රමණයෙකුට හෝ බ්‍රාහ්මණයෙකුට හෝ දානයක් දෙයි. ආහාර පාන, වස්ත්‍ර, පාවහන්, මල්, ගඳ විලවුන්, සයනාසන, කුටි, ප්‍රදීපෝපකරණ ආදිය දන් දෙයි. ඔහු යමක් දෙයි නම්, එය නැවත ලැබීමට පතයි. ඔහු මෙය අසන ලද්දේ ය. එනම් ‘බ්‍රහ්මකායික දෙවිවරු දීර්ඝායුෂ ඇති ව සොඳුරු පැහැය ඇති ව සැප බහුල ව වසන බව යි.’ එවිට ඔහුට මෙසේ සිතෙයි. ‘අහෝ! ඒකාන්තයෙන් මම කය බිඳී මරණින් මතු බ්‍රහ්මකායික දෙවියන් අතර උපදින්නේ නම් මැනැවැ’ යි සිතා ඔහු ඒ කෙරෙහි සිත පිහිටුවයි. ඒ සිත අධිෂ්ඨාන කරයි. ඒ සිත දියුණු කරයි. හීන වූ පංච කාමයෙහි යෙදුණු ඔහුගේ සිත මතුවට මාර්ගඵල අවබෝධය පිණිස දියුණු නොකළ හෙයින් එහි ඉපදීම පිණිස හේතු වෙයි. එය ත් සිල්වතාට යැයි කියමි. දුස්සීලයාට නොවෙයි. වීතරාගී තැනැත්තාට යැයි කියමි. සරාගී තැනැත්තාට නොවෙයි. ඇවැත්නි, සිල්වත් තැනැත්තාගේ සිතෙහි ඇති අධිෂ්ඨානය වීතරාගී බැවින් ඉෂ්ට වෙයි.
පිරිස් අටකි. ක්ෂත්‍රිය පිරිස ය. බ්‍රාහ්මණ පිරිස ය. ගෘහපති පිරිස ය. ශ්‍රමණ පිරිස ය. චාතුම්මහාරාජික පිරිස ය. තව්තිසා පිරිස ය. මාර පිරිස ය. බ්‍රහ්ම පිරිස ය.
ලෝක ධර්ම අටකි. ලාභය ය. අලාභය ය. යස පිරිවර ඇති වීම ය. යස පිරිවර නැති වීම ය. නින්දා ලැබීම ය. ප්‍රශංසා ලැබීම ය. සැප ය. දුක ය.
අභිභූ ආයතන අටකි.
(1). ආධ්‍යාත්මයෙහි රූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර ස්වල්ප වූ වර්ණවත්, දුර්වර්ණ රූප දකියි. ඒවා මැඩගෙන දනිමි යි දකිමි යි යන මෙබඳු සංඥාව ඇත්තේ වෙයි. මෙය පළමු අභිභූ ආයතනය යි.
(2). ආධ්‍යාත්මයෙහි රූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර අප්‍රමාණ වූ වර්ණවත්, දුර්වර්ණ රූප දකියි. ඒවා මැඩගෙන දනිමි යි දකිමි යි යන මෙබඳු සංඥාව ඇත්තේ වෙයි. මෙය දෙවෙනි අභිභූ ආයතනය යි.
(3). ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර ස්වල්ප වූ වර්ණවත්, දුර්වර්ණ රූප දකියි. ඒවා මැඩගෙන දනිමි යි දකිමි යි යන මෙබඳු සංඥාව ඇත්තේ වෙයි. මෙය තුන්වෙනි අභිභූ ආයතනය යි.
(4). ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර අප්‍රමාණ වූ වර්ණවත්, දුර්වර්ණ රූප දකියි. ඒවා මැඩගෙන දනිමි යි දකිමි යි යන මෙබඳු සංඥාව ඇත්තේ වෙයි. මෙය සිව්වෙනි අභිභූ ආයතනය යි.
(5). ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර නිල් වූ, නිල් පැහැ ඇති, නීල නිදර්ශන ඇති, නිල් ආලෝක ඇති රූප දකියි. නිල්වන්, නිල්වන් දැකුම් ඇති, නිල්වන් ආලෝක ඇති, නිල් දියබෙරලිය මල යම් සේ ද, නිල්වන්, නිල්වන් දැකුම් ඇති, නිල්වන් ආලෝක ඇති, දෙපැත්ත ම මටසිලිටි වූ බරණැස නීල කසීසළුව යම් සේ ද, එසෙයින් ම ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර නිල් වූ, නිල් පැහැ ඇති, නීල නිදර්ශන ඇති, නිල් ආලෝක ඇති රූප දකියි. ඒවා මැඩගෙන දනිමි යි දකිමි යි යන මෙබඳු සංඥාව ඇත්තේ වෙයි. මෙය පස්වෙනි අභිභූ ආයතනය යි.
(6). ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර කහ වූ, කහ පැහැ ඇති, කහ නිදර්ශන ඇති, කහ ආලෝක ඇති රූප දකියි. කහවන්, කහවන් දැකුම් ඇති, කහවන් ආලෝක ඇති, කහ කිණිහිරි මල යම් සේ ද, කහවන්, කහවන් දැකුම් ඇති, කහවන් ආලෝක ඇති, දෙපැත්ත ම මටසිලිටි වූ බරණැස කසීසළුව යම් සේ ද, එසෙයින් ම ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර කහ වූ, කහ පැහැ ඇති, කහ නිදර්ශන ඇති, කහ ආලෝක ඇති රූප දකියි. ඒවා මැඩගෙන දනිමි යි දකිමි යි යන මෙබඳු සංඥාව ඇත්තේ වෙයි. මෙය සයවෙනි අභිභූ ආයතනය යි.
(7). ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර රතු වූ, රතු පැහැ ඇති, රතු නිදර්ශන ඇති, රතු ආලෝක ඇති රූප දකියි. රතුවන්, රතුවන් දැකුම් ඇති, රතුවන් ආලෝක ඇති, රතු බඳුවද මල යම් සේ ද, රතුවන්, රතුවන් දැකුම් ඇති, රතුවන් ආලෝක ඇති, දෙපැත්ත ම මටසිලිටි වූ බරණැස රතුවන් කසීසළුව යම් සේ ද, එසෙයින් ම ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර රතු වූ, රතු පැහැ ඇති, රතු නිදර්ශන ඇති, රතු ආලෝක ඇති රූප දකියි. ඒවා මැඩගෙන දනිමි යි දකිමි යි යන මෙබඳු සංඥාව ඇත්තේ වෙයි. මෙය සත්වෙනි අභිභූ ආයතනය යි.
(8). ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර සුදු වූ, සුදු පැහැ ඇති, සුදු නිදර්ශන ඇති, සුදු ආලෝක ඇති රූප දකියි. සුදුවන්, සුදුවන් දැකුම් ඇති, සුදුවන් ආලෝක ඇති, ඕෂධී තාරුකාව යම් සේ ද, සුදුවන්, සුදුවන් දැකුම් ඇති, සුදුවන් ආලෝක ඇති, දෙපැත්ත ම මටසිලිටි වූ බරණැස සුදුවන් කසීසළුව යම් සේ ද, එසෙයින් ම ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ කෙනෙක් බාහිර සුදු වූ, සුදු පැහැ ඇති, සුදු නිදර්ශන ඇති, සුදු ආලෝක ඇති රූප දකියි. ඒවා මැඩගෙන දනිමි යි දකිමි යි යන මෙබඳු සංඥාව ඇත්තේ වෙයි. මෙය අටවෙනි අභිභූ ආයතනය යි.
විමෝක්ෂ අටකි.
(1). රූප ධ්‍යානයෙන් යුක්ත වූයේ බාහිර රූපයන් දකියි. මෙය පළමු විමෝක්ෂය යි.
(2). ආධ්‍යාත්මයෙහි අරූප සංඥා ඇත්තේ බාහිර රූප දකියි. මෙය දෙවෙනි විමෝක්ෂය යි.
(3). සුභ දෙයක් ම යැයි සළකා ධ්‍යානයට ඇළුණේ වෙයි. මෙය තුන්වෙනි විමෝක්ෂය යි.
(4). සියළු ආකාරයෙන් ම රූප සංඥාවන් ඉක්මවීමෙන්, ගොරෝසු සංඥාවන් නැති වීමෙන් නා නා සංඥා මෙනෙහි නොකිරීමෙන් ‘අනන්ත වූ ආකාසය’ යැයි ආකාසානඤ්චායතනයට පැමිණ වාසය කරයි. මෙය සිව්වෙනි විමෝක්ෂයයි.
(5). සියළු ආකාරයෙන් ම ආකාසානඤ්චායතනය ඉක්මවීමෙන්, ‘අනන්ත වූ විඤ්ඤාණය’ යැයි විඤ්ඤාණඤ්චායතනයට පැමිණ වාසය කරයි. මෙය පස්වෙනි විමෝක්ෂය යි.
(6). සියළු ආකාරයෙන් ම විඤ්ඤාණඤ්චායතනය ඉක්මවීමෙන් ‘කිසිවක් නැතැ’ යි ආකිඤ්චඤ්ඤායතනයට පැමිණ වාසය කරයි. මෙය සයවෙනි විමෝක්ෂය යි.
(7). සියළු ආකාරයෙන් ම ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය ඉක්මවීමෙන් නේවසංඥානාසංඥායතනයට පැමිණ වාසය කරයි. මෙය සත්වෙනි විමෝක්ෂයයි.
(8). සියළු ආකාරයෙන් ම නේවසංඥානාසංඥායතනය ඉක්මවීමෙන් සංඥාවේදයිත නිරෝධයට පැමිණ වාසය කරයි. මෙය අටවෙනි විමෝක්ෂයයි.
ඇවැත්නි, මේ වනාහී සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද අටක් බැගින් වූ ධර්මයෝ ය. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද නවය බැගින් වූ ධර්මයෝ ඇත්තාහ. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු ය. වාද විවාද නොකළ යුතුය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඒ නවයක් බැගින් වූ ධර්මයෝ කවරහු ද?
එනම්; වෛර බැඳ ගැනීමට කරුණු නවයකි.
පෙර මට අනර්ථය කළේ ය කියා වෛර බැඳ ගනියි. දැනුත් මට අනර්ථය කරයි කියා වෛර බැඳ ගනියි. අනාගතයේ ත් මට අනර්ථය කරන්නේ ය කියා වෛර බැඳ ගනියි.
පෙර මාගේ ප්‍රියමනාප කෙනාට අනර්ථය කළේ ය කියා වෛර බැඳ ගනියි. දැනුත් මාගේ ප්‍රියමනාප කෙනාට අනර්ථය කරයි කියා වෛර බැඳ ගනියි. අනාගතයේ ත් මාගේ ප්‍රියමනාප කෙනාට අනර්ථය කරන්නේ ය කියා වෛර බැඳ ගනියි.
පෙර මාගේ අප්‍රිය අමනාප කෙනාට උදව් කළේ ය කියා වෛර බැඳ ගනියි. දැනුත් මාගේ අප්‍රිය අමනාප කෙනාට උදව් කරයි කියා වෛර බැඳ ගනියි. අනාගතයේ ත් මාගේ අප්‍රිය අමනාප කෙනාට උදව් කරන්නේ ය කියා වෛර බැඳ ගනියි.
වෛර දුරු කරගැනීමට කරුණු නවයකි.
පෙර මට අනර්ථය කළේ ය. එනමුත් එය නොවේවා කියා මෙහිලා කෙසේ නම් ලබන්ට දැයි සිතා ඒ වෛර බැඳ ගැනීම දුරු කරයි. දැනුත් මට අනර්ථය කරයි. එනමුත් එය නොවේවා කියා මෙහිලා කෙසේ නම් ලබන්ට දැයි සිතා ඒ වෛර බැඳ ගැනීම දුරු කරයි. අනාගතයේ ත් මට අනර්ථය කරන්නේ ය. එනමුත් එය නොවේවා කියා මෙහිලා කෙසේ නම් ලබන්ට දැයි සිතා ඒ වෛර බැඳ ගැනීම දුරු කරයි.
පෙර මාගේ ප්‍රියමනාප කෙනාට අනර්ථය කළේ ය. එනමුත් එය නොවේවා කියා මෙහිලා කෙසේ නම් ලබන්ට දැයි සිතා ඒ වෛර බැඳ ගැනීම දුරු කරයි. දැනුත් මාගේ ප්‍රියමනාප කෙනාට අනර්ථය කරයි. එනමුත් එය නොවේවා කියා මෙහිලා කෙසේ නම් ලබන්ට දැයි සිතා ඒ වෛර බැඳ ගැනීම දුරු කරයි. අනාගතයේ ත් මාගේ ප්‍රියමනාප කෙනාට අනර්ථය කරන්නේ ය. එනමුත් එය නොවේවා කියා මෙහිලා කෙසේ නම් ලබන්ට දැයි සිතා ඒ වෛර බැඳ ගැනීම දුරු කරයි.
පෙර මාගේ අප්‍රිය අමනාප කෙනාට උදව් කළේ ය. එනමුත් එය නොවේවා කියා මෙහිලා කෙසේ නම් ලබන්ට දැයි සිතා ඒ වෛර බැඳ ගැනීම දුරු කරයි. දැනුත් මාගේ අප්‍රිය අමනාප කෙනාට උදව් කරයි. එනමුත් එය නොවේවා කියා මෙහිලා කෙසේ නම් ලබන්ට දැයි සිතා ඒ වෛර බැඳ ගැනීම දුරු කරයි. අනාගතයේ ත් මාගේ අප්‍රිය අමනාප කෙනාට උදව් කරන්නේ ය. එනමුත් එය නොවේවා කියා මෙහිලා කෙසේ නම් ලබන්ට දැයි සිතා ඒ වෛර බැඳ ගැනීම දුරු කරයි.
සත්වයන්ගේ වාසස්ථාන නවයකි.
(1). ඇවැත්නි, කයින් ද නා නා ස්වභාව ඇති, සංඥාවෙන් ද නා නා ස්වභාව ඇති සත්වයෝ සිටිති. යම් සේ මිනිස්සු ද, ඇතැම් දෙවියෝ ද, ඇතැම් විනිපාතිකයෝ ද වෙත් නම් එබඳු ය. මෙය සත්වයන්ගේ පළමු වාසස්ථානයයි.
(2). ඇවැත්නි, කයින් නා නා ස්වභාව ඇති, සංඥාවෙන් එක ම ස්වභාවයක් ඇති සත්වයෝ සිටිති. යම් සේ පළමු ධ්‍යානයෙන් උපන් බ්‍රහ්මකායික දෙවියෝ වෙත් නම් එබඳු ය. මෙය සත්වයන්ගේ දෙවෙනි වාසස්ථානය යි.
(3). ඇවැත්නි, කයින් එක ම ස්වභාව ඇති, සංඥාවෙන් නා නා ස්වභාව ඇති සත්වයෝ සිටිති. යම් සේ ආභස්සර දෙවියෝ වෙත් නම් එබඳු ය. මෙය සත්වයන්ගේ තෙවෙනි වාසස්ථානය යි.
(4). ඇවැත්නි, කයින් ද එක ම ස්වභාව ඇති, සංඥාවෙන් ද එක ම ස්වභාව ඇති සත්වයෝ සිටිති. යම් සේ සුභකිණ්හ දෙවියෝ වෙත් නම් එබඳු ය. මෙය සත්වයන්ගේ සිව්වෙනි වාසස්ථානය යි.
(5). ඇවැත්නි, සංඥාවෙන් තොර වූ සංවේදී බවින් තොර වූ සත්වයෝ සිටිති. යම් සේ අසඤ්ඤසත්ත දෙවියෝ වෙත් නම් එබඳු ය. මෙය සත්වයන්ගේ පස්වෙනි වාසස්ථානය යි.
(6). ඇවැත්නි, සියළු අයුරින් රූප සංඥාවන් ඉක්මවීමෙන්, ගොරෝසු සංඥාවන් නැති වීමෙන් සංඥාවන්ගේ නා නා ස්වභාවය මෙනෙහි නොකිරීමෙන් ‘අනන්ත ආකාසය’ යැයි ආකාසානඤ්චායතනයට පැමිණි සත්වයෝ සිටිති. මෙය සත්වයන්ගේ සය වෙනි වාසස්ථානය යි.
(7). ඇවැත්නි, සියළු අයුරින් ආකාසානඤ්චායතනය ඉක්මවීමෙන්, ‘විඤ්ඤාණය අනන්ත’ යැයි විඤ්ඤාණඤ්චායතනයට පැමිණි සත්වයෝ සිටිති. මෙය සත්වයන්ගේ සත්වෙනි වාසස්ථානය යි.
(8). ඇවැත්නි, සියළු අයුරින් විඤ්ඤාණඤ්චායතනය ඉක්ම ගොස් ‘කිසිවක් නැතැ’ යි ආකිඤ්චඤ්ඤායතනයට පැමිණි සත්වයෝ සිටිති. මෙය සත්වයන්ගේ අටවෙනි වාසස්ථානය යි.
(9). ඇවැත්නි, සියළු අයුරින් ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය ඉක්මවීමෙන් නේවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතනයට පැමිණි සත්වයෝ සිටිති. මෙය සත්වයන්ගේ නව වෙනි වාසස්ථානය යි.
නිවන් මග හැසිරෙන්නට නොහැකි වන අවස්ථා වන අක්ෂණ නවයකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා අරහත් වූ සම්මා සම්බුද්ධ වූ තථාගතයන් වහන්සේ ත් ලෝකයෙහි උපන්නාහු වෙති. කෙලෙස් සංසිඳවන්නා වූ පිරිනිවීමට හේතුවන්නා වූ සත්‍යාවබෝධය කරවන්නා වූ සුගතයන් වහන්සේ විසින් දෙසන ලද ධර්මය ද දේශනා කරනු ලැබෙයි. එකල්හී මේ පුද්ගලයා ත් නිරයෙහි උපන්නේ වෙයි. මෙය නිවන් මග හැසිරෙන්නට නොකල් වූ නුසුදුසු පළමු අවස්ථාව යි.
(2). තව ද ඇවැත්නි, අරහත් වූ සම්මා සම්බුද්ධ වූ තථාගතයන් වහන්සේ ත් ලෝකයෙහි උපන්නාහු වෙති. ….(පෙ)…. සුගතයන් වහන්සේ විසින් දෙසන ලද ධර්මය ද දේශනා කරනු ලැබෙයි. එකල්හී මේ පුද්ගලයා ත් තිරිසන් යෝනියෙහි උපන්නේ වෙයි. මෙය නිවන් මග හැසිරෙන්නට නොකල් වූ නුසුදුසු දෙවෙනි අවස්ථාව යි.
(3). තව ද ඇවැත්නි, අරහත් වූ සම්මා සම්බුද්ධ වූ තථාගතයන් වහන්සේ ත් ලෝකයෙහි උපන්නාහු වෙති. ….(පෙ)…. සුගතයන් වහන්සේ විසින් දෙසන ලද ධර්මය ද දේශනා කරනු ලැබෙයි. එකල්හී මේ පුද්ගලයා ත් ප්‍රේත විෂයෙහි උපන්නේ වෙයි. මෙය නිවන් මග හැසිරෙන්නට නොකල් වූ නුසුදුසු තෙවෙනි අවස්ථාව යි.
(4). තව ද ඇවැත්නි, අරහත් වූ සම්මා සම්බුද්ධ වූ තථාගතයන් වහන්සේ ත් ලෝකයෙහි උපන්නාහු වෙති. ….(පෙ)…. සුගතයන් වහන්සේ විසින් දෙසන ලද ධර්මය ද දේශනා කරනු ලැබෙයි. එකල්හී මේ පුද්ගලයා ත් අසුර ලෝකයෙහි උපන්නේ වෙයි. මෙය නිවන් මග හැසිරෙන්නට නොකල් වූ නුසුදුසු සිව්වෙනි අවස්ථාව යි.
(5). තව ද ඇවැත්නි, අරහත් වූ සම්මා සම්බුද්ධ වූ තථාගතයන් වහන්සේ ත් ලෝකයෙහි උපන්නාහු වෙති. ….(පෙ)…. සුගතයන් වහන්සේ විසින් දෙසන ලද ධර්මය ද දේශනා කරනු ලැබෙයි. එකල්හී මේ පුද්ගලයා ත් එක්තරා දීර්ඝ ආයුෂ ඇති දෙව් ලොවක උපන්නේ වෙයි. මෙය නිවන් මග හැසිරෙන්නට නොකල් වූ නුසුදුසු පස්වෙනි අවස්ථාව යි.
(6). තව ද ඇවැත්නි, අරහත් වූ සම්මා සම්බුද්ධ වූ තථාගතයන් වහන්සේ ත් ලෝකයෙහි උපන්නාහු වෙති. ….(පෙ)…. සුගතයන් වහන්සේ විසින් දෙසන ලද ධර්මය ද දේශනා කරනු ලැබෙයි. එකල්හී යම් තැනක භික්ෂු, භික්ෂුණී, උපාසක, උපාසිකාවන්ගේ ගමනක් නැද්ද, එබඳු වූ අතිශයින් අඥාන වූ ම්ලේච්ඡ වූ ප්‍රත්‍යයන්ත ජනපදයන්හි මේ පුද්ගලයා ත් උපන්නේ වෙයි. මෙය නිවන් මග හැසිරෙන්නට නොකල් වූ නුසුදුසු සයවෙනි අවස්ථාව යි.
(7). තව ද ඇවැත්නි, අරහත් වූ සම්මා සම්බුද්ධ වූ තථාගතයන් වහන්සේ ත් ලෝකයෙහි උපන්නාහු වෙති. කෙලෙස් සංසිඳවන්නා වූ පිරිනිවීමට හේතුවන්නා වූ සත්‍යාවබෝධය කරවන්නා වූ සුගතයන් වහන්සේ විසින් දෙසන ලද ධර්මය ද දේශනා කරනු ලැබෙයි. එකල්හී මේ පුද්ගලයා ත් මධ්‍ය දේශයෙහි උපන්නේ වෙයි. නමුත් විපරීත දැකුම් ඇති මිථ්‍යා දෘෂ්ටිකයෙක් වෙයි. ‘දුන් දෙයෙහි විපාක නැත. උපස්ථානයෙහි විපාක නැත. සේවයෙහි විපාක නැත. කුසල – අකුසල කර්මයන්ගේ ඵල විපාක නැත. මෙලොවක් නැත. පරලොවක් නැත. මවක් නැත. පියෙක් නැත. ඕපපාතික සත්වයෝ නැත. යමෙක් මෙලොව ත් පරලොව ත් තම විශිෂ්ට ඥානයෙන් සාක්ෂාත් කොට ප්‍රකාශ කරයි ද, එබඳු වූ යහපත් මග ගිය, යහපතෙහි පිළිපන් ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෝ ලෝකයෙහි නැත’ යන මිසදිටුව ගත්තේ වෙයි. මෙය නිවන් මග හැසිරෙන්නට නොකල් වූ නුසුදුසු සත්වෙනි අවස්ථාව යි.
(8). තව ද ඇවැත්නි, අරහත් වූ සම්මා සම්බුද්ධ වූ තථාගතයන් වහන්සේ ත් ලෝකයෙහි උපන්නාහු වෙති. කෙලෙස් සංසිඳවන්නා වූ පිරිනිවීමට හේතුවන්නා වූ සත්‍යාවබෝධය කරවන්නා වූ සුගතයන් වහන්සේ විසින් දෙසන ලද ධර්මය ද දේශනා කරනු ලැබෙයි. එකල්හී මේ පුද්ගලයා ත් මධ්‍ය දේශයෙහි උපන්නේ වෙයි. නමුත් හේ ජඪ වූයේ, කෙළතොළු වූයේ, ප්‍රඥාවෙන් තොර වූයේ වෙයි. මනා ලෙස පැවසූ දෙයෙහි ත්, නොමනා ලෙස පැවසූ දෙයෙහි ත් අරුත් හඳුනාගන්නට අසමර්ථ වෙයි. මෙය නිවන් මග හැසිරෙන්නට නොකල් වූ නුසුදුසු අටවෙනි අවස්ථාව යි.
(9). තව ද ඇවැත්නි, අරහත් වූ සම්මා සම්බුද්ධ වූ තථාගතයන් වහන්සේ ත් ලෝකයෙහි නූපන්නාහු වෙති. කෙලෙස් සංසිඳවන්නා වූ පිරිනිවීමට හේතුවන්නා වූ සත්‍යාවබෝධය කරවන්නා වූ සුගතයන් වහන්සේ විසින් දෙසන ලද ධර්මය ද දේශනා කරනු නොලැබෙයි. එකල්හී මේ පුද්ගලයා ත් මධ්‍ය දේශයෙහි උපන්නේ වෙයි. හේ ජඪ නොවූ, කෙළතොළු නොවූ, ප්‍රඥාවන්තයෙක් වෙයි. මනා ලෙස පැවසූ දෙයෙහි ත්, නොමනා ලෙස පැවසූ දෙයෙහි ත් අරුත් හඳුනාගන්නට සමර්ථ වෙයි. මෙය නිවන් මග හැසිරෙන්නට නොකල් වූ නුසුදුසු නවවෙනි අවස්ථාව යි.
අනුපිළිවෙලින් ඇතිකරගන්නා සමාධියෙන් වාසය කිරීම් නවයකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව කාමයන්ගෙන් වෙන් ව, අකුසල ධර්මයන්ගෙන් වෙන් ව, විතර්ක විචාර සහිත වූ විවේකයෙන් හටගත් ප්‍රීති සුවය ඇති පළමුවෙනි ධ්‍යානය උපදවාගෙන වාසය කරයි.
(2). විතර්ක විචාරයන් සංසිඳීමෙන් තමා තුළ පැහැදීම ඇති කරවන සිතේ එකඟ බවින් යුතුව විතර්ක විචාර රහිත වූ සමාධියෙන් හටගත් ප්‍රීති සැපය ඇති දෙවෙනි ධ්‍යානය උපදවාගෙන වාසය කරයි.
(3). ප්‍රීතියට ද නොඇලීමෙන් සිහියෙන් හා නුවණින් යුතුව උපේක්ෂාවෙන් වසයි. කයෙන් සැපයක් ද විඳියි. ආර්යයන් වහන්සේලා උපේක්ෂාවෙන් යුතුව, සිහියෙන් යුතුව ඇති සැප විහරණය යැයි යම් ධ්‍යානයකට කියන ලද්දේ ද, ඒ තුන්වෙනි ධ්‍යානය උපදවාගෙන වාසය කරයි.
(4). සැපය ද ප්‍රහාණය කිරීමෙන්, දුක ද ප්‍රහාණය කිරීමෙන් කලින් ම සොම්නස් දොම්නස් ඉක්ම යෑමෙන් දුක් සැප රහිත වූ උපෙක්ෂා සති පාරිශුද්ධියෙන් යුතු සතර වෙනි ධ්‍යානය උපදවාගෙන වාසය කරයි.
(5). සියළු අයුරින් රූප සංඥාවන් ඉක්මවීමෙන්, ගොරෝසු සංඥාවන් නැති වීමෙන් සංඥාවන්ගේ නා නා ස්වභාවය මෙනෙහි නොකිරීමෙන් ‘අනන්ත ආකාසය’ යැයි ආකාසානඤ්චායතනය උපදවාගෙන වාසය කරයි.
(6). සියළු අයුරින් ආකාසානඤ්චායතනය ඉක්මවීමෙන්, ‘විඤ්ඤාණය අනන්ත’ යැයි විඤ්ඤාණඤ්චායතනය උපදවාගෙන වාසය කරයි.
(7). සියළු අයුරින් විඤ්ඤාණඤ්චායතනය ඉක්ම ගොස් ‘කිසිවක් නැතැ’ යි ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය උපදවාගෙන වාසය කරයි.
(8). සියළු අයුරින් ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය ඉක්මවීමෙන් නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනය උපදවාගෙන වාසය කරයි.
(9). සියළු අයුරින් නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනය ඉක්මවා ගොස් සංඥාවේදයිත නිරෝධ සමාපත්තිය උපදවාගෙන වාසය කරයි.
අනුපිළිවෙලින් නිරුද්ධ වීම් නවයකි.
ප්‍රථම ධ්‍යානයට සමවැදී සිටින තැනැත්තාගේ කාම සංඥාව නිරුද්ධ වෙයි.
දෙවෙනි ධ්‍යානයට සමවැදී සිටින තැනැත්තාගේ විතර්ක විචාරයෝ නිරුද්ධ වෙති.
තුන්වෙනි ධ්‍යානයට සමවැදී සිටින තැනැත්තාගේ ප්‍රීතිය නිරුද්ධ වෙයි.
සිව්වෙනි ධ්‍යානයට සමවැදී සිටින තැනැත්තාගේ ආශ්වාස ප්‍රශ්වාසයෝ නිරුද්ධ වෙති.
ආකාසානඤ්චායතනයට සමවැදී සිටින තැනැත්තාගේ රූප සංඥා නිරුද්ධ වෙයි.
විඤ්ඤණඤ්චායතනයට සමවැදී සිටින තැනැත්තාගේ ආකාසානඤ්චායතන සංඥාව නිරුද්ධ වෙයි.
ආකිඤ්චඤ්ඤායතනයට සමවැදී සිටින තැනැත්තාගේ විඤ්ඤාණඤ්චායතන සංඥාව නිරුද්ධ වෙයි.
නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනයට සමවැදී සිටින තැනැත්තාගේ ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සංඥාව නිරුද්ධ වෙයි.
සංඥා වේදයිත නිරෝධයට සමවැදී සිටින තැනැත්තාගේ සංඥාව ත් වේදනාවත් නිරුද්ධ වෙයි.
ඇවැත්නි, මේ වනාහී සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද නවයක් බැගින් වූ ධර්මයෝ ය. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඇවැත්නි, සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද දසය බැගින් වූ ධර්මයෝ ඇත්තාහ. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුතු ය. වාද විවාද නොකළ යුතු ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.
ඒ දසයක් බැගින් වූ ධර්මයෝ කවරහු ද?
එනම්; තමාට පිහිට සළසා දෙන ධර්ම දසයකි.
(1). ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව සිල්වත් වෙයි. ප්‍රාතිමෝක්ෂ සංවරයෙන් සංවර වූයේ වෙයි. යහපත් ඇවතුම් පැවතුම් ඇති ව වසන්නේ වෙයි. අණුමාත්‍ර වූ වරදෙහි ත් බිය දකින සුළු ව සමාදන් වූ ශික්ෂාපදයන්හි හික්මෙන්නේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් හෙයකින් භික්ෂුව සිල්වත් වෙයි නම් ….(පෙ)…. සමාදන් වූ ශික්ෂාපදයන්හි හික්මෙන්නේ නම් මෙය ද පිහිට ලබා දෙන ධර්මයකි.
(2). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ධර්මය බොහෝ සෙයින් අසන ලද්දේ වෙයි. ඒ ඇසූ දහම් දරන්නේ වෙයි. ඒ ඇසූ දහම් සිත්හිලා රැස් කරගන්නේ වෙයි. යම් ඒ ධර්මයෝ කල්‍යාණ වූ පටන් ගැනීමකින් යුක්ත වෙත් ද, කල්‍යාණ වූ මැදකින් යුක්ත වෙත් ද, කල්‍යාණ වූ අවසානයකින් යුක්ත වෙත් ද, අර්ථ සහිත වෙත් ද, පැහැදිලි වචනයෙන් යුක්ත වෙත් ද, හැම ලෙසින් ම පිරිපුන් පිරිසිදු නිවන් මග පවසත් ද, එබඳු වූ ධර්මයෝ ඔහු විසින් බොහෝ කොට අසන ලද්දාහු ය. ධාරණය කරගන්නා ලද්දාහු ය. වචනයෙන් පිරිවහන ලද්දාහු ය. මනසින් විමසන ලද්දාහු ය. නුවණින් අවබෝධ කරන ලද්දාහු ය. ඇවැත්නි,යම් හෙයකින් භික්ෂුව ධර්මය බොහෝ කොට අසන ලද්දේ වෙයි ද, ….(පෙ)…. නුවණින් අවබෝධ කරන ලද්දේ වෙයි ද, මෙය ද පිහිට ලබා දෙන ධර්මයකි.
(3). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව කලණ මිතුරන් ඇත්තේ වෙයි. කල්‍යාණ සහායකයන් ඇත්තේ වෙයි. කලණ මිතුරන්ගේ ඇසුරට නැඹුරු වූයේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් හෙයකින් භික්ෂුව කලණ මිතුරන් ඇත්තේ වෙයි ද, කල්‍යාණ සහායකයන් ඇත්තේ වෙයි ද, කලණ මිතුරන්ගේ ඇසුරට නැඹුරු වූයේ වෙයි ද මෙය ද පිහිට ලබා දෙන ධර්මයකි.
(4). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව කීකරු වූයේ වෙයි. කීකරු බව ඇතිකරන ගුණදහමින් යුක්ත වූයේ ද වෙයි. ඉවසීමෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. අවවාදයන් ලැබෙන විට පැදකුණු කොට ගරු බුහුමන් සහිතව පිළිගන්නේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් හෙයකින් භික්ෂුව කීකරු වූයේ වෙයි ද, කීකරු බව ඇතිකරන ගුණ දහමින් යුක්ත වූයේ වෙයි ද, ඉවසීමෙන් යුක්ත වෙයි ද, අවවාද ලැබෙන විට පැදකුණු කොට ගරු බුහුමන් සහිතව පිළිගන්නේ වෙයි ද, මෙය ද පිහිට ලබා දෙන ධර්මයකි.
(5). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේලාගේ යම් කුදු මහත් වැඩපළ සොයා බැලිය යුතු ව ඇද්ද, එහිලා දක්ෂ වෙයි. අලස බවින් තොර වෙයි. එහිලා නුවණින් යුතුව විමසා බලා වැඩකටයුතු කරන්නේ වෙයි. ඒ කටයුතු කිරීමට දක්ෂ වූයේ ද වෙයි. පිළිවෙලකට කිරීමට දක්ෂ වූයේ ද වෙයි. ඇවැත්නි, යම් හෙයකින් භික්ෂුව සබ්‍රහ්මචාරීන් වහන්සේලාගේ යම් කුදු මහත් වැඩපළ සොයා බැලිය යුතු ව ඇද්ද, එහිලා දක්ෂ වෙයි ද, අලස බවින් තොර වෙයි ද, එහිලා විමසා බලා වැඩකටයුතු කරන්නේ වෙයි ද, ඒ කටයුතු කිරීමට දක්ෂ වූයේ වෙයි ද පිළිවෙලකට කිරීමට දක්ෂ වූයේ වෙයි ද මෙය ද පිහිට ලබා දෙන ධර්මයකි.
(6). තවද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ධර්මයට කැමති වූයේ වෙයි. ප්‍රිය වූ බසින් ධර්මය දෙසන්නේ ද වෙයි. ගැඹුරු ධර්මයෙහි ත්, ගැඹුරු විනයෙහි ත් උදාර වූ සතුටක් විඳින්නේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් හෙයකින් භික්ෂුව ධර්මයට කැමති වන්නේ ද, ප්‍රිය වූ බසින් දහම් දෙසන්නේ ද, ගැඹුරු ධර්මයෙහි ත්, ගැඹුරු විනයෙහි ත් උදාර වූ සතුටක් විඳින්නේ ද මෙය ද පිහිට ලබා දෙන ධර්මයකි.
(7). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ලද දෙයින් සතුටු වූයේ වෙයි. ලද සිවුරකින්, ලද පිණ්ඩපාතයකින්, ලද සෙනසුනකින්, ලද ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකරකින් සතුටු වූයේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් හෙයකින් භික්ෂුව ලද දෙයින් සතුටු වූයේ වෙයි ද, ලද සිවුරකින්, ලද පිණ්ඩපාතයකින්, ලද සෙනසුනකින්, ලද ගිලන්පස බෙහෙත් පිරිකරකින් සතුටු වූයේ වෙයි ද මෙය ද පිහිට ලබා දෙන ධර්මයකි.
(8). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව පටන්ගත් වීර්යයෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි. අකුසල් දහම් ප්‍රහාණය කිරීම ත්, කුසල් දහම් උපදවා ගැනීමට ත් නිසි බල ඇතියෙක් වෙයි. දැඩි වීර්යයකින් යුක්ත වෙයි. කුසල් දහම් ඉපිදවීමෙහිලා අත් නොහළ වීර්යය ඇත්තේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් හෙයකින් භික්ෂුව පටන් ගත් වීර්යයෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි ද, අකුසල් දහම් ප්‍රහාණය කිරීම ත්, කුසල් දහම් උපදවා ගැනීමට ත් නිසි බල ඇතියෙක් වෙයි ද, දැඩි වීර්යයකින් යුක්ත වෙයි ද, කුසල් දහම් ඉපිදවීමෙහිලා අත් නොහළ වීර්යය ඇත්තේ වෙයි ද මෙය ද පිහිට ලබා දෙන ධර්මයකි.
(9). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව මනා සිහි ඇත්තේ වෙයි. නුවණින් යුතුව උතුම් අයුරින් සිහිය පවත්වන්නේ වෙයි. බොහෝ කලකට පෙර කරන ලද යමක් ඇද්ද, බොහෝ කලකට පෙර පැවසූ යමක් ඇද්ද එය සිහි කරන්නේ, නැවත නැවත සිහි කරන්නේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම් හෙයකින් භික්ෂුව මනා සිහි ඇත්තේ වෙයි ද, නුවණින් යුතුව උතුම් අයුරින් සිහිය පවත්වන්නේ වෙයි ද, බොහෝ කලකට පෙර කරන ලද යමක් ඇද්ද, බොහෝ කලකට පෙර පැවසූ යමක් ඇද්ද එය සිහි කරන්නේ, නැවත නැවත සිහි කරන්නේ වෙයි ද මෙය ද පිහිට ලබා දෙන ධර්මයකි.
(10). තව ද ඇවැත්නි, භික්ෂුව ප්‍රඥාවන්ත වෙයි. මැනැවින් දුක් ගෙවී යාමෙහි සමර්ථ වූ ආර්ය වූ තියුණු අවබෝධයකින් යුක්ත වූයේ, හටගැනීම ත් නැතිවීම ත් මැනැවින් වැටහෙන ප්‍රඥාවකින් යුක්ත වූයේ වෙයි. ඇවැත්නි, යම්හෙයකින් භික්ෂුව ප්‍රඥාවන්ත වෙයි ද, මැනැවින් දුක් ගෙවී යාමෙහි සමර්ථ වූ ආර්ය වූ තියුණු අවබෝධයෙකින් යුක්ත වූයේ ද, හටගැනීම ත් නැතිවීම ත් මැනැවින් වැටහෙන ප්‍රඥාවෙකින් යුක්ත වූයේ වෙයි ද, මෙය ද පිහිට ලබා දෙන ධර්මයකි.
කසිණ ආයතන දසයකි.
ඇතැමෙක් උඩ – යට – සරස දෙකක් නොවූ අප්‍රමාණ ලෙස පඨවි කසිණය හඳුනාගනියි. ….(පෙ)…. ඇතැමෙක් ආපෝ කසිණය හඳුනාගනියි. ….(පෙ)…. ඇතැමෙක් තේජෝ කසිණය හඳුනාගනියි. ….(පෙ)…. ඇතැමෙක් වායෝ කසිණය හඳුනාගනියි. ….(පෙ)…. ඇතැමෙක් නීල කසිණය හඳුනාගනියි. ….(පෙ)…. ඇතැමෙක් පීත කසිණය හඳුනාගනියි. ….(පෙ)…. ඇතැමෙක් ලෝහිත කසිණය හඳුනාගනියි. ….(පෙ)…. ඇතැමෙක් ඕදාත කසිණය හඳුනාගනියි. ….(පෙ)…. ඇතැමෙක් ආකාස කසිණය හඳුනාගනියි. ඇතැමෙක් උඩ – යට – සරස දෙකක් නොවූ අප්‍රමාණ ලෙස විඤ්ඤාණ කසිණය හඳුනාගනියි.
අකුසල කර්මපථ දසයකි. සත්ව ඝාතනය, සොරකම, වැරදි කාමසේවනයෙහි යෙදීම, බොරු කීම, කේළාම් කීම, ඵරුෂ වචනය, හිස් වචනය, අන්සතු දෙය තමා සතු කරගැනීමට ආශා කිරීම, ව්‍යාපාදය, මිථ්‍යා දෘෂ්ටිය.
කුසල කර්මපථ දසයකි. සත්ව ඝාතනයෙන් වැළකීම, සොරකමෙන් වැළකීම, වැරදි කාමසේවනයෙන් වැළකීම, බොරු කීමෙන් වැළකීම, කේළාම් කීමෙන් වැළකීම, ඵරුෂ වචනයෙන් වැළකීම, හිස් වචනයෙන් වැළකීම, අන්සතු දෙය තමා සතු කරගැනීමට ආශා නොකිරීම, මෛත්‍රිය, සම්‍යක් දෘෂ්ටිය.
ආර්යයන්ගේ වාසස්ථාන දසයකි.
ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ප්‍රහාණය කරන ලද අංග පසකින් යුක්ත වූයේ වෙයි. අංග සයකින් සමන්විත වූයේ වෙයි. එක් ආරක්ෂකයෙක් සහිත වූයේ වෙයි. හේත්තු වන පුවරු සතරක් ඇත්තේ වෙයි. මැනැවින් බැහැර කරන ලද වෙන් වෙන් වූ සත්‍ය ඇත්තේ වෙයි. දුරු කරන ලද නිසරු සෙවීම් ඇත්තේ වෙයි. නොකැළඹුණු සංකල්ප ඇත්තේ වෙයි. සංසිඳී ගිය කායසංස්කාර ඇත්තේ වෙයි. මැනැවින් නිදහස් වූ සිතක් ඇත්තේ වෙයි. මැනැවින් නිදහස් වූ ප්‍රඥාව ඇත්තේ වෙයි.
(1). ඇවැත්නි, භික්ෂුව ප්‍රහාණය කරන ලද පස් කරුණකින් යුක්ත වන්නේ කෙසේ ද? ඇවැත්නි, භික්ෂුවගේ පංච කාමයන් කෙරෙහි ඇති ආශාව ප්‍රහාණය වූයේ වෙයි. ද්වේෂය ප්‍රහාණය වූයේ වෙයි. නිදිමත හා අලස බව ප්‍රහාණය වූයේ වෙයි. සිතෙහි විසිරීමත්, පසුතැවීමත් ප්‍රහාණය වූයේ වෙයි. සැකයත් ප්‍රහාණය වූයේ වෙයි. ඇවැත්නි, මේ අයුරින් භික්ෂුව ප්‍රහාණය කරන ලද පස් කරුණකින් යුක්ත වූයේ වෙයි.
(2). ඇවැත්නි, භික්ෂුව අංග සයකින් යුක්ත වන්නේ කෙසේ ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ඇසින් රූපයක් දැක සතුටු නොවන්නේ ද වෙයි. ගැටුණේ ද නොවෙයි. මනා සිහි නුවණින් යුක්ත ව උපේක්ෂාවෙන් වාසය කරයි. කනෙන් ශබ්දයක් අසා ….(පෙ)…. නාසයෙන් ගඳ සුවඳක් ආඝ්‍රාණය කොට ….(පෙ)…. දිවෙන් රසයක් විඳ ….(පෙ)…. කයෙන් පහසක් විඳ ….(පෙ)…. මනසින් අරමුණක් දැන සතුටු නොවන්නේ ද වෙයි. ගැටුණේ ද නොවෙයි. මනා සිහි නුවණින් යුක්ත ව උපේක්ෂාවෙන් වාසය කරයි. ඇවැත්නි, මේ අයුරින් භික්ෂුව අංග සයකින් යුක්ත වූයේ වෙයි.
(3). ඇවැත්නි, භික්ෂුව එක ආරක්ෂකයෙක් සහිත ව සිටින්නේ කෙසේ ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව සිහිය නම් වූ ආරක්ෂකයා සහිත වූ සිතින් යුක්ත වෙයි. ඇවැත්නි, මේ අයුරින් භික්ෂුව එක ආරක්ෂකයෙක් සහිත ව සිටින්නේ වේ.
(4). ඇවැත්නි, භික්ෂුව අපස්සේන නම් වූ හේත්තු වන පුවරු සතරක් ඇති ව වසන්නේ කෙසේද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව නුවණින් සලකමින් එක් දෙයක් සේවනය කරයි. නුවණින් සලකමින් එක් දෙයක් ඉවසයි. නුවණින් සලකමින් එක දෙයක් වළකයි. නුවණින් සලකමින් එක් දෙයක් දුරු කරයි. ඇවැත්නි, මේ අයුරින් භික්ෂුව අපස්සේන සතරකින් යුක්ත වූයේ වෙයි.
(5). ඇවැත්නි, භික්ෂුව ‘මෙය ම සත්‍යය’ යැයි වෙන් වෙන් ව පවසන දෑ දුරු කරන්නේ කෙසේ ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව විසින් යම් ඒ බොහෝ ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණවරු වෙන් වෙන් ව සත්‍යය යැයි පවසන නොයෙක් දේ ඇද්ද, ඒ සියල්ල බැහැර කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් බැහැර කරන ලද්දේ ය. අත්හරින ලද්දේ ය. වමාරන ලද්දේ ය. නිදහස් වෙන ලද්දේ ය. ප්‍රහීණ කරන ලද්දේ ය. මැනැවින් සංසිඳවන ලද්දේ ය. ඇවැත්නි, මේ අයුරින් භික්ෂුව මැනැවින් දුරු කරන ලද වෙන් වෙන් ව පවසන ලද සත්‍යයන් ඇත්තේ වෙයි.
(6). ඇවැත්නි, භික්ෂුව ඒසනා හෙවත් නිසරු සෙවීම් දුරු කොට සිටින්නේ කෙසේ ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව තුළ පංච කාමයන් සෙවීම ප්‍රහාණය වූයේ වෙයි. භවයන් සෙවීම ප්‍රහාණය වූයේ වෙයි. බුදු සසුනෙන් බැහැර මතවාදයන්හි ප්‍රතිපදාවන් සෙවීම සංසිඳුණේ වෙයි. ඇවැත්නි, මේ අයුරින් භික්ෂුව නිසරු සෙවීම් දුරුකොට සිටින්නේ වෙයි.
(7). ඇවැත්නි, භික්ෂුව නොකැළඹී ගිය සංකල්ප ඇතිව සිටින්නේ කෙසේ ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව තුළ පංච කාමයන් පිළිබඳව සංකල්ප ප්‍රහාණය වූයේ වෙයි. ද්වේෂ සහගත සංකල්ප ප්‍රහාණය වූයේ වෙයි. හිංසාකාරී සංකල්ප ප්‍රහාණය වූයේ වෙයි. ඇවැත්නි, මේ අයුරින් භික්ෂුව නොකැළඹී ගිය සංකල්ප ඇත්තේ වෙයි.
(8). ඇවැත්නි, භික්ෂුව සංසිඳී ගිය කාය සංස්කාර ඇතිව සිටින්නේ කෙසේ ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව සැපය ද ප්‍රහාණය වීමෙන්, දුක ද ප්‍රහාණය වීමෙන් කලින් ම සොම්නස් දොම්නස් දෙක අත්හැරීමෙන් දුක් සැප රහිත වූ පාරිශුද්ධ සිහියෙන් යුතු උපේක්ෂාව ඇති සතර වෙනි ධ්‍යානයට පැමිණ වාසය කරයි. ඇවැත්නි, මේ අයුරින් භික්ෂුව සංසිඳී ගිය ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස නම් වූ කාය සංස්කාර ඇත්තේ වෙයි.
(9). ඇවැත්නි, භික්ෂුව මැනැවින් නිදහස් වූ සිතක් ඇති ව සිටින්නේ කෙසේ ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුවගේ සිත රාගයෙන් නිදහස් වූයේ වෙයි. ද්වේෂයෙන් නිදහස් වූ සිතක් ඇත්තේ වෙයි. මෝහයෙන් නිදහස් වූ සිතක් ඇත්තේ වෙයි. ඇවැත්නි, මේ අයුරින් භික්ෂුව මැනැවින් නිදහස් වූ සිතක් ඇත්තේ වෙයි.
(10). ඇවැත්නි, භික්ෂුව මැනැවින් නිදහස් වූ ප්‍රඥාවකින් යුක්ත වන්නේ කෙසේ ද? ඇවැත්නි, මෙහිලා භික්ෂුව ‘මා තුළ රාගය ප්‍රහාණය වී ඇත. මුලින් ම සිඳී ගොස් ඇත. මුදුන් කරටිය සිඳුණු තල් ගසක් මෙන් වී ඇත. අභාවයට පත් වී ඇත. යළි කිසිදා නූපදිනා ස්වභාවයට පත් වී ඇතැ’යි දන්නේ වෙයි. ‘මා තුළ ද්වේෂය ප්‍රහාණය වී ඇත. ….(පෙ)…. මා තුළ මෝහය ප්‍රහාණය වී ඇත. මුලින් ම සිඳී ගොස් ඇත. මුදුන් කරටිය සිඳුණු තල් ගසක් මෙන් වී ඇත. අභාවයට පත් වී ඇත. යළි කිසිදා නූපදිනා ස්වභාවයට පත් වී ඇතැ’යි දන්නේ වෙයි. ඇවැත්නි, මේ අයුරින් භික්ෂුව මැනැවින් නිදහස් වූ ප්‍රඥාවෙන් යුක්ත වූයේ වෙයි.
නිවන් මග හික්මී අවසන් කරන ලද ධර්ම දසයකි. අසේඛ සම්මා දිට්ඨිය ය. අසේඛ සම්මා සංකල්පය ය. අසේඛ සම්මා වාචා ය. අසේඛ සම්මා කම්මන්තය ය. අසේඛ සම්මා ආජීවය ය. අසේඛ සම්මා වායාම ය. අසේඛ සම්මා සතිය ය. අසේඛ සම්මා සමාධිය ය. අසේඛ සම්මා ඥානය ය. අසේඛ සම්මා විමුක්තිය ය.
ඇවැත්නි, මේ වනාහී සියල්ල දන්නා, සියල්ල දක්නා, ඒ අරහත් සම්මා සම්බුදු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් මැනැවින් වදාරණ ලද දසයක් බැගින් වූ ධර්මයෝ ය. යම් පරිදි මේ සසුන් බඹසර බොහෝ කලක් පවතින්නේ ද, එහිලා සියළු දෙනා ම එක් ව සංගායනා කළ යුත්තේ ය. වාද විවාද නොකළ යුත්තේ ය. එය බොහෝ ජනයාට හිත පිණිස, බොහෝ ජනයාට සුව පිණිස, ලොවට අනුකම්පාව පිණිස, දෙවි මිනිසුන්ගේ යහපත හිතසුව පිණිස පවතින්නේ ය.”
ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ නැගිට ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ ඇමතූ සේක.
“සාරිපුත්තයෙනි, සාදු! සාදු! සාරිපුත්තයෙනි, ඔබ භික්ෂූන්ට ධර්මය රැස් කොට පිළියෙල කිරීමට නිසි ක්‍රමය පැවසූ අයුරු ඉතා මැනැවි.”
ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ මෙය වදාළ සේක. ශාස්තෘන් වහන්සේ එය අනුමත කළ සේක. සතුටු සිත් ඇති ඒ භික්ෂූහු ආයුෂ්මත් සාරිපුත්තයන් වහන්සේගේ ඒ භාෂිතය සතුටින් පිළිත්තාහු ය.
සාදු! සාදු!! සාදු!!!
සංගීති සූත්‍රය නිමා විය.
ධර්මදානය උදෙසා පාලි සහ සිංහල අන්තර්ගතය උපුටා ගැනීම https://mahamevnawa.lk/sutta/dn3_10/ වෙබ් පිටුවෙනි.
Ver.1.40 - Last Updated On 26-SEP-2020 At 03:14 P.M